నన్ను చాలా ఆశ్చర్యపరచిన మరో అనువాదం భారతదేశంపై చైనా యుద్ధాన్ని ఖండించే ఒక తమిళ కవితకి ‘చైనా దాడి’ పేరుతో చేసిన అనువాదం. ఇందులో చైనాని తూలనాడుతూ దేశభక్తిని ప్రబోధించడమే కాక, హైందవ ధర్మాన్నీ సంస్కృతినీ ఎంతగానో కీర్తించడం కూడా స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది.

కార్మెకము పోద్రోల కార్ముకము సంధించి
కదలరా సోదరా కదన రంగస్థలికి
బందిపోటుల తరుము దుందుభిని మ్రోగించి
వినిపించు సోదరా విజయ ఘంటారవము
హీన చీనాసేన హృదయాల పగిలించు
పర్జన్య పటహోగ్ర గర్జనము పలికించి

అంటూ ఈ కవిత మొదలవుతుంది.

చదలంటు గుడిగోపురములపై ఆన
తిరు వేంకటస్వామి గిరులపై ఆన

అంటూ గుళ్ళమీద దేవుళ్ళ మీద ఒట్లు పెట్టడమేకాక,

జనని గర్భమునందు శయనించినప్పుడే
వినిపించు వేద ఘోషల మీద ఆన
మన దైవతములపై ఘన భక్తి కలదేని
మన దేవళములపై అనురక్తి కలదేని
మనము నిత్యము చదువు మహనీయ కథయైన
భారతము మీద మన గౌరవము నిజమేని
తరలిపోదము రండు ధర్మమార్గము బట్టి

అని హైందవ సంస్కృతిని ధర్మాన్ని గుర్తుచేస్తూ యుద్ధానికి పిలుపునివ్వడం ఈ కవితలో కనిపిస్తుంది. ఈ అనువాదం శ్రీశ్రీ ఏమైనా వత్తిడులకి తల ఒగ్గి చేసినదో, లేదా సినిమా పాటని రాసినట్టుగా దీనినీ భావించి రాశాడో తెలియదు. శ్రీశ్రీ అనువాదాలని మరింత లోతుగా పరిశీలిస్తే, అతని వ్యక్తిత్వంలో మనకి తెలియని మరిన్ని కోణాలు బహిర్గతమయ్యే అవకాశం ఉంది.

శ్రీశ్రీ అనువాదాలలో నాకు తోచిన మంచి చెడ్డలని రెండు మూడు ఉదాహరణలతో ఇప్పుడు వివరిస్తాను. ఏ అనువాదమైనా మూలమంత గొప్పగా ఉందని అనిపించడం చాలా అరుదైన విషయమే. శ్రీశ్రీ అనువాదాలు దీనికి అతీతం కాదు. అందులోనూ ఫ్రెంచి, ఇంగ్లీషు, స్పానిష్ మొదలైన పాశ్చాత్య భాషల కవిత్వాన్ని తెలుగులోకి అనువదించడం కత్తి మీద సాము. “Poems cannot be translated, they can only be re-written, which is always quite an ambiguous undertaking” – అని పాశ్చాత్య విమర్శకులు అన్న మాటలలో ఎంతో సత్యం ఉంది. సాధ్యమైనంతవరకూ నేను మూలం కన్నా ముందు అనువాదాన్నే చదవడానికి ఇష్టపడతాను. ఏ కవిత్వానువాదమైనా ముందు అది స్వతహాగా మంచి కవిత అయ్యుండాలి. అనువాదం చదవగానే ఒక మంచి కవిత చదివిన అనుభూతి కలగాలి. ఆ తర్వాతనే అది మంచి అనువాదమా కాదా అన్న ప్రశ్న.

శ్రీశ్రీ అనువాదాలలో ఇలా మంచి కవితలుగా నా కనిపించిన అనువాదాలు చాలానే ఉన్నాయి – బోదురు కప్ప, ఆవాహన, పిచ్చి దానిమ్మ చెట్టు, నేపథ్య సంగీతం, జోన్ (యుద్ధరంగం), పబ్లిక్ రోజా, నవవర్ష సుందరి మొదలైనవి. అయితే ఇవన్నీ మంచి అనువాదాలా అంటే, కాకపోవచ్చు. అసలు మంచి అనువాదమంటే ఏమిటి? దీని గురించి విమర్శకులు చాలానే మల్లగుల్లాలు పడ్డారు. చాలా రకాల ప్రమాణాలని సూత్రీకరించారు. ముక్కస్య ముక్కః అనువాదమే మంచి అనువాదమని ఏ విమర్శకుడూ అనడు. అయితే అనువాదంలో విపరీత స్వేచ్ఛ కూడా పనికిరాదన్నది అందరూ ఒప్పుకునే మాటే. ఎంతవరకూ స్వేచ్ఛ తీసుకోవచ్చు అన్న ప్రశ్నకి ఇదమిత్థమైన సమాధానం కష్టమే.

నా దృష్టిలో ఒక కవితని అనువదించేటప్పుడు సదరు అనువాదకుడు మూడు అంశాలపై ముఖ్యంగా దృష్టిపెట్టాలి. ఒకటి మూల కవితలోని Theme, అంటే సారం అనుకోవచ్చు. మొత్తం కవితలో కవి చెప్పదలచుకున్నది ఏమిటి అన్నది ఆ కవిత సారం అవుతుంది. చాలావరకూ అధివాస్తవిక కవితలలో ఈ సారం అన్నది అస్పష్టంగానే ఉంటుంది. అయితే ఒక కవిత అధివాస్తవిక కవితా లేదా భావకవితా, లేదా మరొకటా అన్నదైనా కనీసం అనువాదకుడు గ్రహించాలి. లేకపోతే అనువాదం మూలానికి పూర్తి విరుద్ధంగా తయారై రసాభాస అవుతుంది. అనువాదం మూల కవితకి న్యాయం చెయ్యాలంటే, దాని సారాన్ని పరిపూర్ణంగా ప్రతిఫలించడం చాలా అవసరం.

అనువాదంలో దృష్టి పెట్టాల్సిన రెండవ అంశం, మూల కవితలోని Tone, అంటే గొంతు. ఒక మంచి కవితలో గొంతు, అందులో కవి చెప్పదలచుకున్న సారాన్ని సమర్థవంతంగా ధ్వనింపజేస్తుంది. కొన్ని కవితలు కవి తనలో తాను మాట్లాడుకున్నట్టుగా ఉంటాయి. కొన్ని కవితలు మరొకళ్ళతో గుసగుసలాడుతున్నట్టు ఉండవచ్చు. మరికొన్ని పదిమందికి చెపుతున్నట్టుగా ఉండవచ్చు. ఉత్సాహమో, విషాదమో, ఆగ్రహమో ఇలా అనేక రకాలైన మనస్థితులను ధ్వనించవచ్చు. ఇదంతా కవితలోని గొంతు. ఆ గొంతుని సరిగ్గా గ్రహించి అనువాదంలో దానిని ప్రవేశపెడితే ఆ అనువాదం మంచి అనువాదమవుతుంది. అయితే, మూలంలో గొంతు అస్పష్టంగా ఉన్నా, లేదా గొంతుకి ప్రాధాన్యం లేకపోయినా, అనువాదంలో అదే గొంతు ఉండవలసిన అవసరం లేదు.

మూడవ అంశం Style, అంటే శైలి. వాక్య నిర్మాణం, పద ప్రయోగం, నడక మొదలైన భాషా ఛందో సంబంధి అంశాలతో కూడుకున్నది శైలి. భాషలో, ఛందస్సులో చూపే విలక్షణత ద్వారా కవితకి ఒక ప్రత్యేక గొంతును ఇవ్వడానికి శైలి ఉపయోగపడుతుంది. మూల కవితలోని శైలిని నూరుశాతం అనువాదంలో అనుసరించడం అన్నివేళలా సాధ్యం కాకపోవచ్చు. శైలి మిగిలిన రెండు అంశాలకీ (సారము, గొంతు) ఎంతవరకూ ప్రోద్బలంగా ఉంది అన్న దానిని బట్టి, ఆ శైలిని అనుసరించడం మానడం నిర్ణయించుకోవచ్చు. ఒకోసారి అదే సారాన్ని, గొంతుని ధ్వనించే మరో శైలిని ఎంచుకోవలసిన అవసరం కూడా రావచ్చు.

కవిత్వానువాదంలో అన్నిటికన్నా ముఖ్యమైనది థీమ్ అన్నాను కదా. మూల కవితలోని సారాన్ని సరిగ్గా అనువదించడం తప్పనిసరి. కాబట్టి అనువాదకుడు మూలకవితని జాగ్రత్తగా చదివి అర్థం చేసుకోవడం చాలా అవసరం. ఈ విషయంలో శ్రీశ్రీ తన ‘పిచ్చిదానిమ్మ చెట్టు‘ అనే అనువాదంలో పప్పులో కాలేసినట్టు నాకనిపించింది. ఈ కవిత చదివినప్పుడు నాకొక అధివాస్తవిక కవిత చదివినట్టు అనిపించింది తప్పిస్తే, అంతకు మించి ఒక ప్రత్యేక అనుభూతి ఏమీ కలగలేదు. కొంత విప్లవ ధ్వని మాత్రం వినిపించింది. దీని ఇంగ్లీషు మూలం (The Mad Pomegranate Tree) చదివినప్పుడు మిరిమిట్లు గొలిపే ఓ కాంతివంతమైన కవితని చదివిన అనుభూతి కలిగింది. దానిమ్మ చెట్టు ఒక ఉజ్జ్వల చైతన్యానికి ప్రతీక అన్న విషయం స్ఫురించింది. ఇది అనువాదంలో లోపించింది. శ్రీశ్రీ అనంతం చదివినప్పుడు దీని వెనకనున్న కారణం కొంత అవగతమయ్యింది.