పాశ్చాత్య దేశాల్లో, యూనివర్శిటీలలో చిత్రలేఖనం లేదా పెయింటింగ్ నేర్చుకునే ప్రతీ విద్యార్థికీ పాఠం మొదలుపెట్టే ముందు ఒక వాక్యం చెప్పి మరీ ప్రారంభించడం ఒక ఆనవాయితీ: ‘నాకు నచ్చింది నువ్వు గీసిన చిత్రం కాదు; నీ చిత్రలేఖనం!’ (It is not your paintings I like, it is your painting.) చదవడానికి మామూలుగా కనిపించిన వాక్యమయినా అంతర్లీనంగా చాలా అర్థం వుంది. ఇంకా వివరిస్తే దీని అర్థం – ఒక చిత్రం కాదు ప్రథానం; అది వేయడానికి చిత్రకారుడు పడే అంతర్మధనం. అనుసరించే పద్ధతీ, దాని వెనుక శ్రమా ముఖ్యం. ఈ వాక్యం అన్నది ఏ ప్రసిద్ధ చిత్రకారుడో కాదు. ఒక రచయిత చిన్న కథలో చెప్పిన వాక్యం.

ఆ కథ పేరు – ఆర్టిస్ట్ ఎట్ వర్క్ (Artist at Work). రాసింది ఆల్బేర్ కామూ (Albert Camus.)

ఏ చిత్రకారుడికీ అంతర్మధనం పుట్టుకతో వచ్చేయదు. పరిశ్రమతో కూడిన పరిణామక్రమంలోనే అది సాధ్యమవుతుంది. నాకు ఈ వాక్యాలు ఒక చిత్రకారుడి చిత్తరువు చూసినప్పుడల్లా గుర్తొస్తూ ఉంటాయి. ఆయన పేరు సత్తిరాజు లక్ష్మీనారాయణ.

ఒక అన్నమయ్య, ఒక త్యాగయ్య, ఒక వేమన గురించి తెలుగువారికి పరిచయం చెయ్యనవసరం లేదు. ఈయనా అంతే. కాకపోతే ఈ పేరు – అంటే సత్తిరాజు లక్ష్మీ నారాయణ అని చెబితే మనకేసి అయోమయంగా చూస్తారు. కానీ బాపు అని చెబితే కళ్ళు పెద్దవి చేసి మరీ ఆనందిస్తారు. ఎందుకంటే ఆయన వేసిన బొమ్మలు తోరణాల్లా ప్రతీ ఇంటా వేలాడతాయి. పెళ్ళి చూపుల్లో అమ్మాయిల్ని వర్ణించాలంటే రంభ, ఊర్వశి పోలికలు వెతుక్కోరు. ఒక్క ముక్కలో తేల్చేస్తారు, బాపు బొమ్మలా ఉంటుందని. తెలుగునాట ప్రతీ రచయిత తాను అచ్చు వేసే పుస్తకానికి బాపు బొమ్మ ఉంటే దాని విలువ పెరుగుతుందనుకునే స్థాయికి ఎదిగిన గీత అది. ఆ గీతని చూడగానే అలవోకగా బాపు పేరు నోట వచ్చేస్తుది. ఒక్క వాక్యంలో సంక్షిప్తంగా చెప్పాలంటే – బాపు పేరు తెలుగుదేశీయం; హౌస్‌హోల్డ్ నేమ్!

తెలుగునాట ఎంతో మంది చిత్రకారులు గతంలోనూ ఉన్నారు. ఇప్పుడూ ఉన్నారు. దామెర్ల రామారావు మొదలుకొని అడవి బాపిరాజు, అంట్యాకుల పైడిరాజు, సంజీవ్ దేవ్, మాధవపెద్ది గోఖలే, వడ్డాది పాపయ్య, గంగాధర, ప్రపంచ ప్రఖ్యాతి చెందిన ఎస్వీ రామారావు దాకా ఎంతో మంది ప్రసిద్ధ తెలుగు చిత్రకారులు ఉన్నారు. కానీ అందరి నోటా బాపు పేరు నానినట్లుగా ఎవరిదీ కాలేదు. పాత తరానికి వడ్డాది పాపయ్య పేరు బాగానే పరిచయం వున్నా, ప్రస్తుత తరానికి మాత్రం తెలుసున్న పెద్ద అతి ఆర్టిస్ట్ బాపుయే!

నాకు ఊహ తెలిశాకా బాపు బొమ్మలు మొదటి సారి చూసింది వారపత్రికల్లోనే. పత్రికల ముఖ చిత్రాలకీ, కథలకి, కవితలకీ వేసిన బొమ్మలు చూశాకనే బాపు గురించి తెలిసింది. చిన్నతనంలో నాకూ చిత్రకళలో ప్రవేశం ఉండడం వలన, బాపు బొమ్మలు శ్రద్ధగా గమనించేవాణ్ణి. చాలా కాలం వరకూ పత్రికల్లో చిత్రాలు వేసే బాపు, సినిమాలు తీసే బాపు ఒకరని తెలీదు. ఏడో తరగతిలో ఉండగా సంపూర్ణ రామాయణం రెండో రిలీజు వచ్చింది. అందులో కైక దశరధుణ్ణి వరాలు కోరే సన్నివేశంలో ఎప్పుడో యుద్ధంలో సాయం చేసిన ప్రతిఫలంగా కొన్ని వరాలు ఇచ్చావు, అవి తీర్చమని అడుగుతుంది. ఆ సన్నివేశంలో రాజమందిరం గోడ మీద ఒక చిత్ర పటం ఉంటుంది. అది కైక యుద్ధంలో దశరధుడికి సాయం చేసిన సన్నివేశం. అది నా మనసుకి బాగా ఆకట్టుకుంది. అప్పుడే తెలిసింది పత్రికల్లో బొమ్మలు వేసే ఆయనా సినిమాలు తీసే ఆయనా ఒకరేనని. అప్పటినుండి బాపు బొమ్మల్ని చాలా శ్రద్ధగా గమనిస్తూనే వచ్చాను.

బాపు రాత్రికి రాత్రే పెద్ద చిత్రకారుడైపోలేదు. ఎంతో కృషీ, పట్టుదలా, పరిణితీ, ఇవన్నీ తోడైతేనే సాధ్యమయ్యింది. ఇంతై, వటుడింతై అన్నట్లుగా చిన్న చిన్న బొమ్మలతో చిత్రకారుడిగా వృత్తి చేపట్టిన బాపు, తనదంటూ ఒక ప్రత్యేక శైలినీ, చిత్ర విధానాన్నీ ఏర్పరుచుకున్నాడు. మామూలు గీతని బాపు గీతగా మార్చడం వెనుక ఎన్నో ఏళ్ళ పరిశ్రమ ఉంది. అది ఒక్కరోజులో జరిగిపోలేదు. మామూలు జనాన్నే కాదు, చిత్రకారులనీ మెప్పించాడు. ఆయన గీత మోహంలో పడ్డ ఎంతో మంది చిత్రకారులకి మార్గదర్శకుడు అయ్యాడు కూడా!

పాశ్చాత్య దేశాల్లో ప్రతీ చిత్రకారుడికీ ఒక ప్రత్యేక శైలీ, పద్ధతీ ఉంటాయి. కొంతమంది మూర్తిచిత్రాలు (portraits) గీయడంలో నిష్ణాతులయితే, మరికొంతమంది అనుభూతి చిత్రలేఖనంలో (impressionism) ఉద్దండులు. చిత్రకళలో మనకి విభాగాలు అంతగా తెలీవు. మనమయితే అందర్నీ ఆర్టిస్టనే పిలుస్తాం. అది తప్పని కాదు. ఎం.ఎఫ్. హుస్సేనూ మనకి ఆర్టిస్టే, వడ్డాది పాపయ్యా మనకి ఆర్టిస్టే! అలాగే ఆర్కే లక్ష్మణ్ కూడా! దీనిక్కారణం మనందరికీ చిత్రకారులు పరిచయం అయ్యింది పత్రికల ద్వారానే! అందరూ పత్రికల్లో కథలకీ, నవలలకీ బొమ్మలు వేసేవారు. లేదంటే పత్రికలకి ముఖ చిత్రం వేసేవారు. మనకున్న ఆయిల్ పెయింటింగ్ చిత్రకారులు చాలా తక్కువ కావడమూ, వారిగురించి పత్రికల్లో గానీ ఇతరత్రా కానీ తెలీయకపోవడం ఒక కారణం. ఇంకో బలమైన కారణం ఏవిటంటే చిత్రకళని పోషించే వాళ్ళూ, ఆరాధించే వాళ్ళ సంఖ్య తెలుగువారిలో చాలా తక్కువ కావడం, లలితకళలకి అంతగా ప్రోత్సాహం ఇవ్వకపోవడం.

చిత్రలేఖనంలో రెండు ముఖ్యమైన విభాగాలున్నాయి. ఒకటి తైలవర్ణ చిత్ర లేఖనం. రెండోది వ్యాఖ్యా చిత్రం, లేదా లక్ష్య చిత్రం. మొదటి దానికి ఉదాహరణ మైసూరు రాజమందిరంలో రవివర్మ వేసిన చిత్రాలు. రెండవది – ఒక ప్రత్యేక సందర్భానికి కానీ, సన్నివేశాన్ని కానీ ప్రతిబింబిస్తూ వేసే చిత్ర లేఖనం. రెండో కోవకి చెందిన వ్యాఖ్యా చిత్రలేఖనానికి ఉదాహరణగా బాపు వేసిన చిత్రాలు చెప్పుకోవచ్చు. ఈ రెండూ కాకుండా ఫైన్ ఆర్ట్ అనే పద్ధతిలో ఒక పరిచయమున్న చిత్రమో, దృశ్యమో తీసుకొని దానికి సృజనాత్మకత జోడించి ఆ చిత్రాన్ని గీయడం వుంది. అజంతా, ఎల్లోరా గుహల్లో చిత్రాలు వీటికి ఉదాహరణగా చెప్పుకోవచ్చు. ఇంకా నైరూప్య చిత్రాల వంటి అధునాతన పద్ధతులు ఇంకా చాలా ఉన్నాయి.

వ్యాఖ్యా చిత్రంలో బొమ్మ ఒక క్రియా పదానికి సమతూకంగా ఉండే చిత్రంగా చెప్పుకోవచ్చు. అంటే ఒక క్రియకి సంబంధించిన లక్షణాలని బొమ్మగా గీసి చూపడం. ఉదాహరణకి వైద్యుడు అన్నామనుకోండి. వేంటనే మనకి తట్టేవి స్టెతస్కోపు, ఆసుపత్రి వగైరా! ఈ లక్షణాలు బొమ్మలో ప్రతిబింబిస్తూ చిత్రం గీస్తే, చూడగానే వైద్యుడు గుర్తుకొస్తాడు. మిగతా చిత్రలేఖనాల్లో కూడా ఇవే ఊహలూ, ఆలోచనలూ ఉంటాయి. ఉండవని కాదు. మూల చిత్రం లేదా దృశ్యానికి అతి దగ్గరగా చిత్రకారుల ఊహ ఉంటుంది. వ్యాఖ్యా చిత్రలేఖనంలో లక్షణాలని బట్టి మూల చిత్రాన్ని ఊహించుకోవడం ఉంటుంది. స్థూలంగా ఇదీ తేడా! వడ్డది పాపయ్య ఫైన్ ఆర్టునీ, వ్యాఖ్యాచిత్రాన్నీ కలగలిపి తైల వర్ణ చిత్రాలు వేసేవాడు. అందువల్ల ఆయన చిత్రాలు ప్రత్యేకంగానూ, విభిన్నంగానూ కనిపిస్తాయి. ఇంతవరకూ బాపు వేసిన చిత్రాలు పరిశీలనగా గమనిస్తే ఆయన పై మూడింటిలో వ్యాఖ్యాచిత్ర విభాగానికే చెందుతాడు. అంటే బాపు ఒక వ్యాఖ్యా చిత్రకారుడు (illustrator) మాత్రమే! బాపు గీసిన బొమ్మలను ఆ పద్దతిలోనే పరిశీలించాలి, విమర్శించాలి కూడా.

బాపు మొదట సారి వేసిన చిత్రాలనీ, ఈ మధ్య కాలంలో అంటే గత ఇరవయ్యేళ్ళుగా వేసిన చిత్రాలనీ గమనిస్తే బాపు గీతలోనూ, చిత్రంలోనూ పరిణితీ, స్పష్టతా, ఒక ప్రత్యేకమైన శైలీ కొట్టచ్చినట్లు కనిపిస్తాయి. ఏ కళాకారుడికయినా తనదంటూ ఒక శైలి ఉంటేనే అది కలకాలం నిలుస్తుంది. ముఖ్యంగా చిత్రలేఖనంలో ఉన్న కళాకారులకి ప్రత్యేకమైన శైలి ఉండి తీరాలి. లేకపోతే రాణించడం కష్టం. వస్తూనే పత్రికల్లో ప్రవేశించడంతో బాపూ తనకొచ్చిన విద్యని సానపెట్టడానికి సాహిత్య పత్రికలు మరింత దోహదం చేశాయి. వేలంత బొమ్మ వెయ్యి మాటలకి సమానం అంటారు. పత్రికల్లో కథలకీ, వ్యాసాలకీ బొమ్మవేయడం అంటే ఆయా సందర్భాలకి తగ్గట్టుగా ఉండాలి. చెప్పేవాటికి అంటే వస్తువుకి అతి దగ్గరగా ఉండాలి. చిన్న ఊహకి కొండంత సృజన జోడించాలి. బాపు ఎదగడానికి పత్రికలు చాలా ఉపయోగపడ్డాయి.

బొమ్మలు గీసే కళలో ప్రావీణ్యం సంపాదించాలంటే కొన్ని ప్రత్యేకమయిన లక్షణాలు ఉండాలి. అవి – నిర్మాణ సౌష్టవం (anatomy), దృష్టికోణం (perspective), విక్షేపం (projection), రంగుల పొందిక (color harmony.) ఏ చిత్రకారుడికైనా వీటి మీద మంచి అవగాహన ఉండాలి. అలా ఉంటేనే గీసిన బొమ్మ పదిమంది మెప్పూ పొందుతుంది. బొమ్మలు వేయడం రాని వాళ్ళు కూడా బొమ్మని చూసి అదే ఏ స్థాయిలో ఉందో గ్రహించగలరు. చూసే కన్ను తేడాలని ఇట్టే పసిగట్టేస్తుంది. అప్రయత్నంగానే దాని బాగోగులు లెక్కవేసేస్తుంది. మన కంటికి ఇంకో ప్రత్యేక గుణం కూడా ఉంది. అనురూపంలో (symmetrical) తేడా అని చిటెకలో పసిగట్టేస్తుంది. చిత్రకళలో ఏ మాత్రం ప్రవేశం లేకపోయినా బాగుందీ, బాగోలేదని చెప్పడానికి ఇది కూడా ఒక కారణం. ఏం బాగోలేదని అడిగితే జవాబు దొరకకపోవచ్చు గాక.

బాపు కొత్తలో, అంటే 1950ల్లో వేసిన చిత్రాలూ, గత పదిహేనేళ్ళల్లో వచ్చినవీ పోల్చి చూస్తే మనకి బాపు పరిణామక్రమం బాగా తెలుస్తుంది. ఒక దశలో బాపు గీతకి మామూలు ప్రజలే కాదు, తోటి చిత్రకారులూ కూడా ఆయన గీత వ్యామోహంలో పడి అనుకరించేవారు. తన సొంత గీతని ఏర్పరుచుకోవడానికి బాపుకి చాలా కాలమే పట్టింది. బాపుకి మొదట్లో బాగా పేరు తెచ్చినవి కథలకీ, వ్యాసాలకీ వేసిన బొమ్మలే!

బాపు వేసిన మొదటి బొమ్మ ‘సంసారం’ చూడండి. బొమ్మ ముందు భాగంలో తల్లీ కొడుకూ ఉంటే, భార్యా పిల్లాడు వెనక్కి నెట్టేయబడ్డారు. ఈ చిత్రంలో దృష్టికోణం కొడుకు మీదుగా తల్లినుండి మిగతా వారికి చేరేట్లా వేశారు. అప్పట్లో ఇది కొత్తగా అనిపించి ఉండవచ్చు. తెలుపు-నలుపు చిత్రం కాబట్టి రంగుల ప్రసక్తి లేదు. ఇదే బొమ్మ ఇప్పుడు వేసుంటే ఎలా ఉంటుందో ఆలోచించుకోవడం అంత కష్టం కాదు. ఇలా మాత్రం ఖచ్చితంగా వేసుండేవారు కారు.

పూర్వకాలంలో చాలా కుటుంబ విషయాలు భోజనాలదగ్గరే ప్రస్తావనకొచ్చేవి. ఆడవాళ్ళకి ఇంటి మగాళ్ళు కుదురుగా అందుబాటు లోకి వచ్చే సమయం అదొక్కటే! తల్లి భోజనం వడ్డిస్తూ కొడుకుతో ఏదో చెబుతోంది. దూరంగా కోడలూ, ఒళ్ళో చిన్న పిల్లాడూ, ఇవన్నీ చూడగానే మనకి ఏదో చర్చిస్తున్నారన్న ఊహ వచ్చేస్తుంది. చర్చా విషయం ఏవిటన్నది కథ చదివితే ఎలాగూ అర్థమవుతుంది. కానీ కథ పేరూ, బొమ్మా చూడగానే పాఠకులకి మరింత కుతూహలం పెరుగుతుంది. వ్యాఖ్యా చిత్రకారుల ముఖ్య లక్షణం ఇదే! బాపు ఇది ముందే గ్రహించినట్లుంది.

ఏ బొమ్మైనా వేయడానికి ముందు – ఏం వెయ్యాలి? ఎంత నిడివిలో వెయ్యాలి? అన్నవి ప్రతీ చిత్రకారుడూ ఆలోచించుకుంటాడు. గీయబోయే బొమ్మలో ప్రధాన అంశాలు ఏవిటీ అన్నది ఒక స్పష్టత రావాలంటే నిర్మాణ సౌష్టవం మీద శ్రద్ధ పెట్టాలి. ముఖ్యంగా గీసే బొమ్మ ప్రత్యేకంగా ఉండాలనుకుంటే! దీనికి సారూప్యంగా లేదా అతి దగ్గరగా ఉండేది విక్షేపం. ఈ రెండూ ఒకదాన్ని పెనవేసుకొని మరోటి ఉంటాయి కనక అంత గొడవ ఉండదు. అసలు కష్టం అల్లా దృష్టికోణం దగ్గరే మొదలవుతుంది. మొదటి రెంటినీ ఏ దృష్టికోణంలో చూపించాలి? అన్నదే పెద్ద ప్రశ్న. ఇక్కడే చాలా మంది చిత్రకారులు ఫెయిల్ అయ్యేది. ఏ కోణంల్లోంచి బొమ్మ వేయాలి అన్నది ప్రతీ చిత్రకారుడికీ వారి వారి అభిరుచి, సృజనని బట్టి ఉంటాయి. పత్రికల్లో వేసే బొమ్మలకి దృష్టి కోణం జతపరచడం అలవాటు చేసింది బాపునే!

అప్పట్లో ఒక కథకి వేసిన ఈ చిత్రం చూడండి. విక్షేపం ఉంది కానీ, దృష్టికోణంలో స్పష్టత లేదు. చిత్రంలో వైవిధ్యం ఉంది కానీ, అందం లేదు. ఈ దృష్టికోణం విభిన్నంగా, కొత్తగా చూపించాలంటే చిత్రకారులకి ‘జాగా’ (space) వాడుకోవడం మీద మంచి అవగాహన ఉండాలి. అంటే వారికిచ్చిన జాగాలో బొమ్మని ఎంత నిడివితో వెయ్యాలి అన్నది చాలా ముఖ్యం. దీన్నే జాగా వాడుకోవడం అంటారు. మొదట్లో వేసిన బొమ్మల్లో ఈ జాగా వాడుకోవడం అంత గొప్పగా లేకపోయినా రాను రానూ ఆయన బొమ్మకి అదే కొత్త అందాలు తెచ్చి పెట్టింది.

ఈ పక్క బొమ్మలు జాగ్రత్తగా గమనిస్తే బాపు బొమ్మలో గీతకి ప్రత్యేకత ఇంకా అప్పటికి ఏర్పడలేదని తెలుస్తూ ఉంది. అలాగే ఆయన టాగోర్ గీతాంజలి తెలుగు అనువాదానికి వేసిన బొమ్మల్లో గీత కోసం అన్వేషణ గోచరిస్తుంది. ఈ బొమ్మల్లో విక్షేపమూ, నిర్మాణ సౌష్టవమూ వున్నాయి. జాగా వాడుకోవడమూ కనిపిస్తుంది. గీత మీద పట్టు కనిపించదు. కానీ ఆ తరువాత వేసిన దాశరథి గాలిబ్ గీతల దగ్గరకొచ్చేసరికి గీత మీద పట్టు తెచ్చుకునే కృషి మరింత తేటతెల్లం అయ్యిందని తెలుస్తోంది.

ఈ గాలిబ్ గీతాల్లో కూడా కొన్ని బొమ్మల దగ్గర కొచ్చేసరికి గీతల గజిబిజి మరీ మరీ ఎక్కువగా ఉంది. అప్పట్లో ఇవి ఖచ్చితంగా విబిన్నతతో గీసిన చిత్రాలు అనడానికి సందేహించనవసరం లేదు. ఈ గాలిబ్ గీతాల బొమ్మల్లో గీతలు బావున్నాయి కానీ కొన్ని చిత్రాల్లో దృష్టికోణం సరిగా లేదు. పైన ఉదహరించిన గాలిబ్ గీతాల్లో అద్దం ముందు కూర్చున్న స్త్రీ చిత్రం గమనిస్తే అందులో దృష్టికోణం ఎక్కడ తప్పిందో తెలుస్తుంది. కాకపోతే బాపు బొమ్మలు వేయడంలో ఒక నిర్ధిష్టమైన గమ్యం ఏర్పరుచుకున్నాడని అర్థమవుతుంది. రంగుల్లో వారపత్రికలు రావడం మొదలెట్టాక బాపు బొమ్మకీ అందం పెరిగింది. బొమ్మ వేసేటప్పుడు జాగాని వాడుకోవడంలో నిష్ణాతుడైపోయాడు. అదొక్కటే కాదు సినిమాల ప్రభావం వలన వేసే బొమ్మలు ఫొటోగ్రఫిక్ దృష్టికోణంలో వేయడంతో మరింత కొత్తగా వుండేవి.

తెలుగుదనం ఒడిసిపట్టిన బొమ్మ: తెలుగు వాకిటిని అందమైన బొమ్మలతో నింపేయడమే కాదు, ఆ తెలుగు సంస్కృతినీ తనబొమ్మల్లో నిక్షిప్తం చేయడం బాపు ప్రత్యేకత. ముఖ్యంగా పండుగలూ, పెళ్ళిళ్ళ బొమ్మలు చూస్తే తెలుస్తుంది. ఇంటి ముందు ముగ్గులేసే ఆడవాళ్ళూ, తోరణాలు కట్టే మగవాళ్ళూ, తలుపు చాటునుండి చూసే అమ్మాయిలూ, ఇలాంటివి కోకొల్లలు. ముఖ్యంగా తన బొమ్మలకి వెనుక నేపథ్యానికి ముగ్గులు, పువ్వులూ, చెట్లూ వాడడం చాలా చిత్రాల్లో కనిపిస్తుంది.

ముగ్గుల్ని బొమ్మల్లో వేసి వాటిని పాపులర్ చేసిన చిత్రకారుడు మాత్రం బాపునే! ముఖ్యంగా వంకీ చుక్కల ముగ్గులు! అవి ఎంతగా ప్రసిద్ధి చెందాయంటే ఏ బొమ్మలోనయినా ముగ్గు కనిపిస్తే ఇది బాపు బొమ్మేనన్నంతగా! ఇది మాత్రం ఖచ్చితంగా బాపు మార్కు! మిగతా చిత్రకారులెవరూ ఈ నేపథ్యాన్ని వాడుకోవడానికి సాహసించినట్లుగా కనిపించదు. పల్లెటూరి వాతావరణాన్నీ, స్త్రీల అలవాట్లు, ముఖ్యంగా నడక, పొందిక, తీరు తెన్నులూ ఇవన్నీ బాపు చిత్రాకరించినట్లుగా ఎవరూ చెయ్యలేదు. ఈ విషయంలో ఆయనకి ఆయనే సాటి.

తెలుగు సాహిత్యానికి అట్ట వేసిన ఘనుడు: బాపు ప్రత్యేక లక్షణం ఏవిటంటే సందర్భోచితంగా బొమ్మ వేయడం. ఈ సందర్భానికి ఇంతకన్నా గొప్పగా ఎవరూ వేయలేరన్నట్లు వ్యాఖ్యా చిత్రాలు వుండేవి. దాంతో ప్రతీ రచయిత తమ తమ పుస్తకాలకి బాపు బొమ్మ వేయడం ఒక స్పెషల్ స్టేటస్‌గా బావించేవారు. ‘బాపు ముఖచిత్రంతో’ అని ప్రచారం చేసుకున్న పుస్తక ప్రకటనలూ మనమందరం చూశాం!

పుస్తకాలకి ముఖచిత్రాలు వెయ్యడంలో బాపు సృజన కొట్టచ్చినట్లు కనిపిస్తుంది. అవసరాల రామకృష్ణా రావుగారి ‘గణిత విశారద’ పుస్తకం ముఖచిత్రం పరిశీలించండి. యువరాణి సింహాసనం వెనుక భాగాన్ని చూస్తే 1 నుండి 9 వరకూ అంకెలు స్పష్టంగా చూడచ్చు. గణిత విశారద పేరుకి తగిన బొమ్మ అది. ఈ బాపు బొమ్మల మత్తు పత్రికల వారికి ఎంతగా అంటిందంటే మిగతా ఆర్టిస్టులనీ ఈ తరహాలోనే బొమ్మలు వేయమని పోరే దాకా. చాలమంది చిత్రకారులూ ఈయన వేసిన పద్ధతిలోనే పుస్తకాలకి వ్యాఖ్యా చిత్రాలు వేయడం గమనించగలం.

మొదట్లో బాపు వేసిన చిత్రాలు అంటే 1980కి ముందువి, పరిశీలిస్తే కొన్ని ఎంతో గొప్పగానూ, మరికొన్ని మామూలుగానూ కనిపిస్తాయి. రాను రానూ, జాగాని వాడుకోవడంలో పట్టు బాగా కనిపిస్తుంది. అదే కాదు. బొమ్మ ఎంత వరకూ అవసరమో అంతే వేయడం. అంతకు పూర్వం వేసిన చాలా చిత్రాల్లో ఈ పొందిక బలంగా అమిరినట్లుండదు. ఈ క్రింది చిత్రాలు చూడండి. బొమ్మ ఎంత అవసరమో అంతే ఉంది. బొమ్మ చూడగానే అది ఏ సందర్భమో పసి పిల్లాడికి కూడా అర్థమయ్యే రీతిలో ఉంటుంది.

బొమ్మలు వేయడంలో జాగా వాడుకోవడంలో బాపు చతురత గురించి పరిశీలించాం. రానూ రానూ అంటే 1985 దాటాక బొమ్మల్లో, ‘జాగాని వదిలేయడం’ మరింతగా కనిపిస్తుంది. ఈ జాగా వదిలేయడాన్నే చిత్రకళ పాఠ్యాంశంలో ‘నెగిటివ్ స్పేస్’ వాడుకోవడం అంటారు. ఈ నెగిటివ్ స్పేస్ వాడుకోవడం అన్నది ఒక ప్రత్యేక కళ. ఒక సందర్భాన్నీ, సన్నివేశాన్నీ ఈ నెగిటివ్ స్పేస్ టెక్నిక్‌తో మరింత అందంగా అర్థవంతంగా బొమ్మ గీయచ్చు. ఈ టెక్నిక్‌తో వేసిన బొమ్మలు కనికట్టు విద్యలా కళ్ళను కట్టిపడేస్తాయి. ఎక్కువ జాగా వదిలేసి చిన్న బొమ్మనే మరింత అర్థవంతంగా, అందంగా వేయడం కనిపిస్తుంది.

దశావతార చిత్రాలు, తిరుప్పావైకి వేసిన చిత్రాలు, అమ్మ పేరుతో వేసిన చిత్రాలు వీటికి ఉదాహరణ. చాలామంది చిత్రకారులు ఫెయిల్ అయ్యేది ఇక్కడే! ముఖ్యంగా వ్యాఖ్యా చిత్రకారులు. ఎంత ఎక్కువ జాగా వదిలిస్తే అంత అందంగా వేయ్యచ్చు. ముఖ్యంగా దృష్టికోణం టెక్నిక్‌తో వేసే చిత్రాలకి ఈ పద్ధతి వన్నె తెస్తుంది. ఈ పద్ధతిలో ఎన్నో పుస్తకాలకి బాపు ముఖ చిత్రాలు వేశారు. ఎందుకంటే కథల పుస్తకాలూ, నవలలూ వాటి నిడివి వారపత్రికల కంటే తక్కువగా ఉంటుంది. అందువల్ల ఈ జాగా వదిలేసి బొమ్మలు వేయడం వలన కొత్త అందాలు కనిపించేవి.

మొదట్లో పుస్తకాలకి బొమ్మలు వేసిన తీరుకీ, 80ల తరువాత వేసిన బొమ్మలకీ ఈ టెక్నిక్ వలనే చాలా తేడా కనిపిస్తుంది.

బాపు బొమ్మలేసిన పుస్తకాలు ఎప్పటికప్పుడు కొత్తగా వైవిధ్యంతో ఉంటాయి. చాలామంది ఆర్టిస్టులు పుస్తకాలకీ, కథలకీ బొమ్మలు వేసేటప్పుడు అవి చదవడం వంటివి శ్రద్ధగా చెయ్యరు. బాపు ఆ కోవకి చెందరని ఖచ్చితంగా చెప్పచ్చు. ఎందుకంటే కథకి వేసిన బొమ్మలు కథని ఇంకో మెట్టు పైన కూర్చోపెట్టేలా ఉంటాయి. కథ చదివాక – బొమ్మ ఎంత అర్థవంతంగా ఉందీ? అని పాఠకుడు అనుకోక మానడు. అందుకే బాపు మామూలు చిత్రకారుడు కాదు; మేధోచిత్రకారుడు.

ఎంతోమంది రచయితల పుస్తకాలకి, అడగడం మహాపాపం అన్నట్లుగా, బాపు బొమ్మలు గీసిచ్చారు. చాలాసార్లు పారితోషికం కూడా తీసుకోకుండా ఉత్తినే వేసిచ్చిన సందర్భాలున్నాయి. ఈ అనుభవం నాకూ వుంది. త్యాగరాజు మీద నేను రాసిన వ్యాసాలు పుస్తకంగా వేసుకుంటాను, మీరు బొమ్మ గీసివ్వగలరా అని అడిగితే సరే నన్నారు. సాధారణంగా త్యాగరాజు బొమ్మంటే చేతిలో తంబూరా, తలకి హరిదాసు తలపాగా, వెనుక ఓ సీతారాములు ఆశీర్వదిస్తున్నట్లుగా చాలా చిత్రాలు వచ్చాయి.

బాపు కూడా ఇదే తీరులో చాలా బొమ్మలు వేశారు. బొమ్మ వేసిస్తాననగానే చాలా సంతోషించాను. కానీ నాకు వేరే రకంగా కావాలని అడిగాను. ఏవిటో చెప్పమన్నారు. త్యాగరాజుకి హరిదాసు వేషం ఉండకూడదు. త్యాగరాజు పంచరత్న కీర్తనలు ప్రసిద్ధి కనుక అవి స్ఫురణకి వచ్చేలా ఉండాలి. రాముడి చిత్రం లేకుండా ఆయన రామభక్తుడని చూపించగలగాలి. ఆఖరిది అంత పట్టింపు లేదని చెప్పాను. మొదటి రెండూ మాత్రం ఉండాలని అన్నాను. మర్నాటికల్లా నాకు బొమ్మ తయారయిపోయింది. నేనూహించిన దానికి వెయ్యి రెట్లు గొప్పగా ఆ ముఖ చిత్రం వేశారు. చూడండి మీకే తెలుస్తుంది.

ఇలా తన సృజనకి మెరుగైన ఆలోచన జోడించడం వలనే ఆయన చిత్రాలు అందరికీ నచ్చాయి. ఎంతో మంది పుస్తకాలకి బాపు సృజన వన్నె తెచ్చి పెట్టింది.

రంగుల పొందిక: ఈ వ్యాసం మొదట్లో బొమ్మల లక్షణాలు చెబుతూ, రంగుల పొందిక గురించి కావాలనే వదిలేశాను. రంగుల పొందిక అవసరం తైల వర్ణచిత్రాల్లో ఉన్నంతగా వ్యాఖ్యా చిత్రాల్లో కనిపించదు. రంగుల విలువ ప్రాముఖ్యత, అందమూ తైల వర్ణచిత్రాల్లోనే బాగా తెలుస్తాయి. దానిక్కారణం కూడా లేకపోలేదు. ఎక్కడ ఏ రంగు విలువ (దీన్నే color value అంటారు) సరిపడ్డా ఎంత ఉందో తైలవర్ణ చిత్రాల్లోనే స్పష్టంగా ఉంటుంది. ఏదైనా తైలవర్ణ చిత్రాలు పరిశీలించేటప్పుడయినా, విమర్శించేటప్పుడయినా చిత్రలేఖన విమర్శకులు వీటి గురించే ఎక్కువగా చెబుతారు. వాటిని బట్టే తైల వర్ణచిత్రం విలువ కూడా కడుతూ ఉంటారు. వ్యాఖ్యా చిత్రాలకొచ్చేసరికి ఇది ఉండదు. కారణం వాటికి సందర్భం, సన్నివేశం ముఖ్యం! అవి కొట్టచ్చినట్లు కనిపించకపోతే ఎన్ని రంగులద్దినా ఒకటే!

బాపు రంగుల్లో బొమ్మలు వేశారు కానీ, అవి ఆయన గీత ఉన్నంత స్థాయిలో లేదు. బాపు తైల వర్ణచిత్రాలు వేసినట్లు కనిపించదు. నేను ఇదే విషయం ఆయన్ని అడిగినప్పుడు తను మొదట్లో ప్రయత్నించాననీ, కానీ అందులో పట్టు దొరకలేదని ఏ మాత్రం భేషజం లేకుండానే చెప్పారు. అందువల్లనే ఆయన ఎక్కువగా వాటర్ కలర్స్ వేయడం కనిపిస్తుంది. బాపు బొమ్మల్లో ఎక్కువగా పదేపదే ఒకే తరహా రంగులు కనిపిస్తాయి. అందువల్ల కొన్ని బొమ్మలు ఎంతో అర్థవంతంగానూ, గీతలు అందంగానూ ఉన్నా బొమ్మ కొట్టవచ్చినట్లు కనిపించదు. కొన్ని బొమ్మలకయితే రెండు మూడు రంగులు దాటి లేవు. ఉదాహరణకి ఈ బొమ్మలే చూడండి.

ఒకటి, రామలక్షమణులు, సీత, హనుమంతుడు ఉన్నది. రాముడి శరీరం రంగూ, లక్ష్మణుడి పంచ రంగూ ఒకటే! అలాగే సీత చీర రంగూ, హనుమంతుడి పంచె రంగూ కూడా ఒకటే! ఈ రంగులు ఉండకూడదని కాదు. చిన్న బొమ్మ వేసేటప్పుడు బొమ్మలో ఉన్న వివిధ అంశాలకీ రంగులు చాలా స్పష్టత ఇస్తాయి. గీత ఎంతో అద్భుతంగా ఉంది. రంగుల దగ్గరకొచ్చేసరికి సర్దిపెట్టుకోవాలి.

అలాగే కృష్ణా, రాధల చిత్రం కూడా. ఈ మొత్తం బొమ్మలో గులాబీ రంగు బొమ్మని పేలవంగా తయారు చేసింది. కాస్త రంగుల వైవిధ్యం చూపిస్తే ఎంత బావుండేది! మూడో చిత్రం రామ పట్టాభిషేకం అయితే అంతా ఎరుపు రంగూ, లేదా దానికి దగ్గర రంగులే! నేను ఉదాహరణకి మాత్రమే కొన్ని తీసుకున్నాను. పైన చెప్పినవి చెడిపోయాయి కనుక మిగతావి అంతే అని కాదు. నూటికి నూరు మార్కులొచ్చే చోట ఒకటి రెండు తగ్గినా తగ్గినట్లే కదా? ఆయన వేసిన ఎన్నో వందల చిత్రాలని పరిశీలించాకే నాకీ అభిప్రాయం కలిగింది. అందుకే వడ్డాది పాపయ్య బొమ్మలకీ, బాపూ బొమ్మకీ తేడా స్పష్టంగా చెప్పగలం.

వడ్డాది పాపయ్య చిత్రాలకి రంగులే ఎక్కువ కళ తీసుకొచ్చాయి. రంగుల విలువ (color value) స్పష్టంగా వాడుకోవడం వలన అదే కోవకి చెందిన రంగయినా స్పష్టంగా తేడా తెలుస్తుంది. ఇంకొకటేమిటంటే ఖచ్చితమైన రంగు విలువ చిత్రానికి లోతు, గంభీరత తీసుకొస్తుంది. వస్తు పరిమాణం వచ్చి బొమ్మలు మరింత అందంగా ఉంటాయి. ఆయిల్ పెయింటింగ్స్‌కి వన్నె తెచ్చేవి ఈ రంగుల విలువలే! వడ్డాది పాపయ్య చిత్రాలకి అందం తెచ్చిన అంశం ఇదే!

ఎన్నో వందల బాపూ చిత్రాలు చూశాక ఆయన వైవిధ్యంతో వేసిన కొన్ని చిత్రాలు ఇవి నా దృష్టిలో ఇప్పటికీ గొప్పవే! ఇందులో కొన్ని తెలుపు-నలుపు చిత్రాలున్నాయి.

ముఖ్యంగా నలుపు తెలుపు చిత్రాలు గమనిస్తే ఒక వ్యక్తి మొహంలో ఎంతమంది స్త్రీలు ఉన్నారో లెక్కపెట్టగలరా? అలాగే ఇంకో వ్యక్తి నుదుటున ఒక ఆడామగా ఉన్నారు. ఆ బొమ్మనే జాగ్రత్తగా పరిశీలించండి. ఒక కోణంలో పులి తలలా కూడా ఉంటుంది.

నైట్ క్లబ్ చిత్రంలో పాళీ ఉన్న కలాన్ని జాగ్రత్తగా చూస్తే అందులో కొంతమంది స్త్రీలు కనిపిస్తారు, వివిధ భంగిమల్లో! ఇవి కథలకి వేసిన చిత్రాలయినా ఇందులో సృజనా, ఆ కథలకి సంబంధించిన నేపథ్యమూ కనిపిస్తాయి. బాపూ బొమ్మ కథని ఇంకో మెట్టుపైకి ఎక్కిస్తుందీ అనడానికి కారణం ఇదే!

నా వరకూ బాపూ బొమ్మ అందం ఆయన గీత. అది ఆయనకొక్కడికే సొంతం! అందుకేనేమో ఆరుద్ర

కొంటె బొమ్మల బాపు
కొన్ని తరముల సేపు
గుండె ఊయల-లూపు
ఓ కూనలమ్మా!!

అని ముచ్చటగా చెప్పేశాడు. కాదనే సాహసం ఏ తెలుగువాడికి ఉంటుంది చెప్పండి?

(ఆగస్టు 31, బాపూ వర్ధంతి. ఆయన స్మృతికి నివాళి.)