పంచభూతంబు లేపంచఁ గావించుచుం
డును రామకీర్తనంబును సతంబు,
జిలిబిలిపలుకులం జిలుకలు రామనా
మంబె పల్కుచు నెందు మనుచునుండు,
గౌతమీభంగముల్ గానంబు గావించు
నెచ్చోట రాముని సచ్చరిత్ర,
భద్రాద్రికందరవ్యావర్తివాతముల్
స్మరియించు నెట రామమంత్ర మహిమ,ధరణిజాస్నానపుణ్యాంబుధార లెచట
క్షాళనము సేయు భక్తజనాళిపాప
పంకముల క్షణమంద, తత్పరమపూత
ధాత్రి భద్రాచలం బనం దనరుచుండు.మోక్షము నిచ్చు చాత్మజలపూరమునందునఁ గ్రుంకువారికిన్
దక్షిణగంగనాఁ దనరి, దక్షునియల్లుని మందిరంబుతో
దక్షిణకాశినాఁ బరగు త్ర్యంబకమందు జనించి పాఱుచున్
వీక్షణపర్వమౌ నచట ద్వీపిని గౌతమి విస్తృతంబునై.పొంగి, అభ్రంకషోత్తుంగభంగయగుచు
వర్షయందు వాఃపూర్ణయై పర్వువెట్టు
అమ్మహానది యది చైత్ర మగుటవలన
సన్నగిలి పాఱుచుం దోఁచెఁ గృశాంగివోలె.ఒక్కచోగభీరోదకం బొనరుచుండ,
నొక్కచో సైకతస్థలు లుబికి తేల,
స్వమతిగాఢత కతులగర్వంబు దాల్చు
తరుణిచందము దోఁచెఁ దత్తటిని యపుడు.అన్నదీవేణు లొకయింత సన్నగిల్లెఁ
గాని, మెండయ్యె నప్పుడే కాననములఁ
బూవుదేనియవాకలు; పొడమఁబోవు
కలిమిలేము లెల్లరి కొక్కకరణి ధరణి.సౌరభ్యసంపూర్ణచామ్పేయసుమగుచ్ఛ
కనకచ్ఛవీకృతకాననములు,
సప్తలామల్లికాసంజాతసుమజాత
విశదచ్ఛవీకృతవిపినతటులు,
వంజులరంజితమంజులమంజరీ
రక్తచ్ఛవీకృతరమ్యవనులు,
నీలినీజాలకోన్మిషితప్రసవజాల
నీలచ్ఛవీకృతనిష్కుటములు,సుందరోజ్జ్వలకిమ్మీరసుమకదంబ
సుందరీకృతవనభూమిబృందములును,
చెలువుమీరంగ భద్రాద్రిసీమయందు
వ్యాప్తమయ్యెను చైత్రంబు భవ్య మగుచు.పరభృతరమ్యగానములు బంభరబృందమనోజ్ఞనాదముల్
హరిణసమూహగాత్రరుతు లన్యమృగావళిరావము ల్గడుం
దఱచుగ మ్రోఁగుచు న్వనికి నవ్యమనోజ్ఞతఁ గూర్చినట్టి య
వ్విరితఱిఱేనికై పొనరు విశ్రుతిగీతము లయ్యె నయ్యెడన్.భద్రమహీధ్రముఖ్యసముపాంతమునందున సీతతోడ ని
ర్ణిద్రపరాక్రముండు నళినీధవవంశ్యుఁడు రామభద్రుఁడున్
భద్రగుణుండు లక్ష్మణుఁడు వాసముఁ జేసినపర్ణశాల నా
నాద్రుమవేష్టితంబయి కనంబడుచుండును గౌతమీతటిన్.ఓలిగట్టుచుఁ దత్పర్ణశాలముందు
గలుగు మావుల నెలవైన చిలుకగములు
నాటినుండియు స్మరియించు నేటివఱకు
రామనామంబె నిత్యంబు రమ్యఫణితి.అవనిజాస్నానపుణ్యోదకాఢ్య యగుచు
పర్ణశాలకుఁ బ్రక్కగాఁ బాఱుచున్న
గౌతమీతరంగిణియందు గాహమంది
ముక్తి గాంచుచునుందురు భక్తవరులు.ఆమధుమాసవేళ నతులామలశీతలభానుమంతుఁడై
సోముఁడు పూర్ణుఁడై వెలుగు సుందరయామిని వచ్చెఁ గాని, త
ద్యామినిలోని తొట్టతొలియామమునందె గ్రసించు రాహు వా
సోముని పూర్తిగా ననుచు జోస్యులు దెల్పిరి శాస్త్రరీతిగన్.మంత్రజపం బిప్డు మహిమాన్వితం బంచు
జపముల నిష్ఠతో సలుపువారు
మంత్రోపదేశంబు మంచి దిత్తఱి యంచు
మంత్రముల్ నేర్వంగ మసలువారు,
అతిపుణ్యదం బంచు నాపగాస్నానంబు
స్నానార్థ మేటికిం జనెడువారు,
అంతకంటెను శ్రేష్ఠ మర్ణవాప్లవమంచు
నర్ణవంబునఁ దోఁగ నరుగువారు,విహితహోమకార్యంబులు, వివిధవస్తు
దానముల్, దైవతార్చనల్,తర్పణములు
సల్పువారైరి జనులు తత్సమయమందు
గ్రహణగుణదోషవిదు లౌచుఁ గడఁకమీర.అత్తఱిఁ గాననయ్యె నొక యద్భుతమూర్తి తదీయభద్రగి
ర్యుత్తమసన్నికర్షమున, ఉత్పలినీధవబింబమట్లు దో
షాత్తము గాని, రాహువదనాపహృతంబును గాని ఆననో
పాత్తవిభాన్వితుం డయిన బ్రాహ్మణముఖ్యుఁడు పోతనాఖ్యుఁడున్.బ్రహ్మతేజము గల్గు ఫాలభాగమునందు
భసితపుండ్రచ్ఛవి పరిఢవింప,
ప్రథితగీర్వాణాంధ్రపాండితీలతలట్టు
లాజానుబాహువు లందగింప,
విద్యాంగనానృత్యవేదికచందంబు
సువిశాలవక్షంబు సొంపు నింప,
మదిలోనిగుణరాశి కొదవురూపమొ నాఁగ
పరిధానవిశదాభ తుఱఁగలింప,సహజపండితుండు, పరమసాత్త్వికుండు,
భక్తిశీలుండు, భూతకృపాన్వితుండు,
సురగురూపముం, డత్యంతసుందరుండు,
కాననయ్యెను పోతనకవివరుండు.యామినీశ్వరగ్రహణకాలార్హవిధులు
పూజ్యగోదావరీతీరభూములందు
సజ్జనానుమతంబున సల్పఁగాను
వచ్చె నాతండు తన్నదీప్రాంతమునకు.జనకపుత్త్రికాలక్ష్మణసహితుఁ డగుచు
మున్ను రాముండు వసియించి యున్నయట్టి
పంచవట్యాశ్రమంబును గాంచి మున్నె
తానమాడంగ వచ్చెను తటిని కతఁడు.వనతరువల్లికాకుసుమవారమనోహరతల్, ప్రశస్తబ
ర్హిణగణనాట్యలీలలు, విరించిగిరీంద్రజగౌతమీనదీ1
వనవినిగాహముల్ ముదముఁ బల్లవితంబొనరింప నాత్మలన్
మును పట నున్నరాఘవుని, భూమిజ, లక్ష్మణులన్ స్మరించుచున్.గ్రహణారంభస్నానము
విహితంబగు శాస్త్రవిధిని వేదోక్తవచ
స్సహితంబుగ నొనరిచి, ని
ర్వహణమొనర్పంగ జపతపంబుల నటుపై.
గోదావరీనదిం గొమరారు నెత్తైన
విశదంపు సైకతవేదియందు
పద్మాసనస్థుఁడై పక్ష్మము ల్గుంచించి
నాసాగ్రమున నిల్పి నయనదృష్టి,
అడఁగించి యింద్రియవ్యాపారముల నెల్లఁ
జేత ముచ్చస్థితిం జెందఁజేసి,
బాహ్యసంసారంపు వర్తనంబులనుండి
తొలఁగించి మదిని నిశ్చలము చేసి,అస్ఖలితరామజపతపోధ్యాననిరతుఁ
డైన ప్రాచేతసుంబోలె నధికభక్తి
వరమహేశ్వరధ్యానసంప్రవణమైన
చిత్తమున నుండ నక్కవిశేఖరుండు.చెంగటను గల్గు భద్రాద్రిశిఖరమందు
కాలనీరద మొక్కటి గ్రాలునట్లు,
మించుతీవియ యందున మెఱసినట్లు,
చిత్రముగఁ దోఁచెఁ దన్మనోనేత్రమునకు.ఘనమగు వేడ్క నాఘనముఁ గన్గొనుచుండఁగ నాఘనంబె మా
ఱిన దొక రాట్కుమారునిగఁ, గ్రేవను బొల్చెడు మించుతీవ మా
ఱిన దొక రాట్కుమారికగఁ, బ్రీతిఁ దదద్భుతదృశ్యరాజముం
గను కవినోట నాశువుగఁ గమ్మనివర్ణన మిట్లు వెల్వడెన్.‘మెఱుఁగు చెంగట నున్న మేఘంబు కైవడి
నువిద చెంగటనుండ నొప్పువాఁడు,
చంద్రమండల సుధాసారంబు పోలిక
ముఖమునఁ జిఱునవ్వు మొలచువాఁడు,
వల్లీయుతతమాల వసుమతీజముభంగి
బలువిల్లు మూఁపునఁ బరఁగువాఁడు,
నీలనగాగ్ర సన్నిహితభానునిభంగి
ఘనకిరీటము దలఁ గల్గువాఁడు,పుండరీకయుగముఁబోలు కన్నులవాఁడు,
వెడఁదయురమువాఁడు, విపులభద్ర
మూర్తివాఁడు రాజముఖ్యుఁ డొక్కరుఁ డదె
కన్నుఁగవకు నెదురఁ గానఁబడియె.’పరవశుఁడౌచు నీగతిని బల్కు కవీంద్రునిఁ గాంచి, తన్మనో
హరనృపమూర్తి యిట్లనియె, ‘అర్యమవంశ్యుఁడ రామచంద్రుఁడ
న్నరవర నేను, తెన్గున ననన్యమనోజ్ఞవిధిన్ రచించి సా
దరముగ నాకు నిమ్ము భవతారకభాగవతప్రబంధమున్’అనుచు సెలవిచ్చి, కవివర్యుఁ డతనితోడ
మాటలాడెడు నంతలో మాయమయ్యె;
ఆమహాత్ముని పనుపె మోక్షావహంబు
జన్మతారకం బనియెంచి సత్వరముగ.‘శ్రీకైవల్యపదంబుఁ జేరుటకునై చింతించెదన్ లోకర
క్షైకారంభకు, భక్తపాలనకళాసంరంభకున్, దానవో
ద్రేకస్తంభకుఁ గేళిలోలవిలసద్దృగ్జాలసంభూత నా
నాకంజాతభవాండకుంభకు, మహానందాంగనాఢింభకున్.పలికెడిది భాగవతమఁట,
పలికించెడివాఁడు రామభద్రుండఁట, నేఁ
బలికిన భవహర మగునఁట,
పలికెద వేఱొండుగాథఁ బలుకఁగనేలా!ఒనరన్ నన్నయ తిక్కనాదికవు లీయుర్విం బురాణావళుల్
తెనుఁగుల్ సేయుచు మత్పురాకృత శుభాధిక్యంబు దానెట్టిదో
తెనుఁగుం జేయరు మున్ను భాగవతమున్, దీనిం దెనింగించి నా
జననంబున్ సఫలంబు చేసెదఁ బునర్జన్మంబు లేకుండఁగన్.కొందఱికిఁ దెనుఁగు గుణమగుఁ,
గొందఱికిని సంస్కృతంబు గుణమగు, రెండున్
గొందఱికి గుణము లగు, నే
నందఱి మెప్పింతుఁ గృతుల నయ్యైయెడలన్.లలితస్కంధము, కృష్ణమూలము, శుకాలాపాభిరామంబు, మం
జులతా శోభితమున్, సువర్ణసుమనస్సుజ్ఞేయమున్, సుందరో
జ్జ్వలవృత్తంబు, మహాఫలంబు, విమల వ్యాసాలవాలంబు నై,
వెలయున్ భాగవతాఖ్య కల్పతరు వుర్విన్ సద్ద్విజశ్రేయమై.’అనుచుఁ బోతనాఖ్యుండు వ్రాయంగఁ దొడఁగె
యావదాంధ్రసారస్వతోద్యానమందు
నమరతరువయి నిల్చిన యాంధ్రభాగ
వతపురాణంబు ననుపమప్రౌఢి మెఱయ.తేనియ కంటెఁ దియ్యనయి, దివ్యతరంగిణికంటెఁ దేటయై,
సోనలువాఱు భక్తిరసశోభితమై, రమణీయశబ్దరా
జీనటనాభిరామమయి, శ్రీహరిదివ్యకథాలవాలమై,
జానగు పోతనార్యు రససంభృతభారతి నెన్న శక్యమే.2ఎవ్విధి నేర్పినాడొ సుకవీంద్రశిరోమణి తెన్గువాణికిన్
మవ్వపు శబ్దబంధముల మంజులశింజితముల్ ధ్వనింపఁగా
నివ్విధి సల్ప నృత్తమును, నింపగు పద్యరసార్థభావముల్
నివ్వటిలంగ సల్పఁగను నృత్యము నేకవి నేర్పనట్లుగన్.పోతనపద్యహర్మ్యములఁ బొల్పగు నిస్తులశిల్పవైభవం,
బాతని పద్యనందనవనాంచితభక్తిరసప్రపాతముల్
చేతము నెంత తద్వశముఁ జేసెనొ, భారతి వాని వీడి కా
వ్యేతరలోకమందు వసియింపఁగఁ బోవదు నాటినుండియున్.శంభుశిరంబునం దుముకు స్వర్గతరంగిణివంటి ధారతో
శుంభదమోఘశబ్దచయసుందరగుంఫనతో, మరుద్వనీ
సంభవపారిజాతసుమసౌరభతుల్యమనోజ్ఞభావనో
జ్జృంభణతోడఁ జెప్పగల రెవ్వ రతండువినా కవిత్వమున్.అద్దెనొ గంట మాతఁడు మహామధురామ్రరసంబునందు, లే
కద్దెనొ గోస్తనీరసమునందున, నవ్విధిఁ గాక యెట్టు లా
పద్దెములందు వఱ్ఱులయి పాఱును మాధురి, వట్టిగంటమున్
ముద్దుగఁ దాటియాకుపయిఁ బూన్చి లిఖించిన నెంత శ్రద్ధతోన్.ఆతనిపాదపాంసువుల నౌదలఁ దాలిచి, వ్రాతగంటపు
న్మ్రోతల కెప్డు శ్రోత యయి, మోహదమైన తదీయపద్యసం
ఘాతసుపేయగానసుధఁ గర్ణపుటంబులఁ గ్రోలి, సమ్మదం
బే తళుకొత్త నాడెనట! యేకశిలాపురకాంత యత్తఱిన్.పుట్టిరి యెందఱో కవులు, పుట్టెద రెందఱొ ముందుముందుగన్
పుట్టినవారలందునను, పుట్టగఁబోయెడివారలందునన్
పుట్టరు మున్ను,పుట్టఁగనుబోరిఁక భక్తిరసైకపద్యసం
ధట్టసురుచ్యభోజ్యములఁ దన్పు కవీంద్రులు పోతనంబలెన్.భాగవతంబు నందునను, భారతియందున, భాషయందునన్,
మాఁగినమావిపండువలె మాధురి నిండినపద్యమందునన్,
జాగృతచిత్తవృత్తిఁ గన స్వల్పతరంబుగనైన నున్నచో
నేగుము, కాంచు బమ్మెరను, నేకశిలాపురమున్ గృతార్థివై.కమ్మన బమ్మెరనామము,
కమ్మన పోతన్న పంచు కావ్యామృతమున్,
తుమ్మెద సుమరసముంబలె
నిమ్ముగఁ గ్రోలుఁడు భవతరణేప్సువు లగుచున్.
(1. విరించిగిరీంద్రజగౌతమీనదీవనవినిగాహముల్ = బ్రహ్మగిరియందు జనించిన గౌతమీ (గోదావరి) నది నీటియందలి మునుకలు. గోదావరీనది త్రయంబకమందలి బ్రహ్మగిరియను కొండలో పుట్టినది. విరించి యనఁగా బ్రహ్మ, అందుచే విరించిగిరి యనఁగా బ్రహ్మగిరి. వన మనఁగా నీరు.
2. సాహిత్యరహితమైన తాళయుతమైన శబ్దబంధములకు చేయు అంగవిక్షేపమునకు నృత్తమనియు, సాహిత్యమునందలి రసభావములను అభినయించు కరణాంగహారములకు నృత్యమనియు పేరులు. అంగవిక్షేపమువల్ల చలించు భూషణముల ధ్వనికి శింజిత మని పేరు.)