ఎన్ని లక్షణంబు లెఱిగిన రేఫయు
బండిఱాల నెఱుగకుండునట్టి
కవి కవిత్వమెల్ల గవ్వకు కొఱగాక
కొఱత జెందు రజితకుధరనిలయ – (ఆంధ్ర సర్వ లక్షణ సార సంగ్రహము 3.40)

తెలుగులో మనకు ప్రాఙ్నన్నయ కాలానికి చెందిన తొలి శాసనాల నుండి సాధురేఫ (ర-వర్ణం), శకటరేఫలు (ఱ-వర్ణం) రెండు వేర్వేరు వర్ణాలుగానే కనిపిస్తున్నాయి. అయితే, సంస్కృత ప్రాకృత భాషల్లో ఈ శకటరేఫ లేదు. అయినా, ప్రాఙ్నన్నయ శాసనాలలో శకటరేఫను గుర్తించడానికి ‘ఱ’ అన్న ఒక ప్రత్యేక అక్షర సంకేతం ఉపయోగించారంటే ఆ కాలంలో తెలుగులో ఈ ధ్వనుల మధ్య తేడా స్పష్టంగా గుర్తించేవారని మనం ఊహించవచ్చు. కానీ, మధ్యతెలుగు కాలం (దాదాపు 15వ శతాబ్దం) నాటికే ఈ రెండు ధ్వనుల మధ్య తేడా తెలుగులో దాదాపుగా తొలగిపోయి, ఱ-కార ఉచ్చారణ, ర-వర్ణ ఉచ్చారణతో కలిసిపోయిందని చెప్పడానికి ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఈనాడు కూడా గొఱ్ఱె, బఱ్ఱె వంటి ద్విరుక్త స్థలాల్లో తప్ప వ్యవహారికంలో శకటరేఫ ధ్వని వినిపించదు.

తెలుగు వైయాకరణులు మాత్రం ఈ రెండు ధ్వనుల మధ్య భేదం చూపకుండా యతిప్రాసలు కలపడం నేరంగా భావించారు. అయితే ఉచ్చారణలో తేడా తొలగిపోయింది కాబట్టి కవులకు ఎక్కడ ర వాడాలో ఎక్కడ ఱ వాడాలో సరిగా తెలియని అయోమయ పరిస్థితి ఏర్పడిందని మనకు కొన్ని కావ్య ప్రయోగాల ద్వారా తెలుస్తుంది. ఈ రకమైన వర్ణసంకరాన్ని ఆపడం కోసం ఆనాటి వైయాకరణులు నన్నాయాదుల పూర్వ సాహిత్యం ఆధారంగా రేఫఱకారాదుల పట్టికలు తయారు చేసారు. అయినా ఎన్నో పదాల నిర్ధారణలో పండితుల మధ్య విభేదాలు తలెత్తాయి. 15వ శతాబ్దం నుండి వచ్చిన ప్రతి వ్యాకరణ గ్రంథంలో రేఫ-ఱకార నిర్ణయం గురించి విపులమైన చర్చలు, ఖండన ప్రతిఖండనలు కనిపిస్తాయి. అయితే, ఆశ్చర్యకరమైన విషయం ఏమిటంటే, ఇంత తీవ్రంగా వాదోపవాదాలు జరిగిన ఈ చర్చలలో అయోమయ నివృత్తి కోసం ఎక్కడా సోదరభాషలైన కన్నడ, తమిళాదుల నుండి ఆధారాలు తీసుకోలేదు. ఇందుకు కారణాలు ఏమిటో విశ్లేషించడం అవసరం.

ద్రావిడ భాషలలో రేఫ-ఱకార విభేదాలను భాషాశాస్త్ర సిద్ధాంతాల ఆధారంగా వివరిస్తూ, తెలుగులో రేఫ-ఱకార వర్ణాల పరిణామాన్ని స్థూలంగా సమీక్షించడం ఈ వ్యాసభాగం యొక్క ముఖ్యోద్దేశ్యం. రేఫ-ఱకార నిర్ణయంపై వచ్చిన సంప్రదాయ వ్యాకరణ గ్రంథాలను విశ్లేషిస్తూ, సంప్రదాయ వైయాకరణులు తయారుచేసిన రేఫఱకారాదుల పట్టికలను ఆధునిక తులనాత్మక భాషాశాస్త్రం దృష్టా చేసిన విశ్లేషణ వచ్చే సంచికలోని వ్యాసభాగంలో చూడవచ్చు.

ద్రావిడ భాషల్లో శకటరేఫ మూలాలు

లఘువోలఘవశ్చేతి ద్వేధాంత స్తాన్వదంతి శాస్తారః
అన్యే అన్య వ్యాకరణ స్పష్టాః రస్త్వ గృహ్యతే ద్వివిధః (ఆంధ్ర శబ్ద చింతామణి సంజ్ఞ సూ. 16)

తెలుగులో వ్యాకరణ గ్రంథాలు చాలావరకూ సంస్కృత సంప్రదాయాన్ని పాటించినా, తెలుగులో రేఫలు ద్వివిధాలని ప్రత్యేకంగా చెప్పారు. సంస్కృత, ప్రాకృతాల్లో శకటరేఫ లేకపోయినా, సంస్కృత వ్యాకరణాల్లో అంతస్థ వర్ణాలకు ఆపాదించిన లఘు-అలఘు భేదాన్ని ర-కారానికి వర్తింపజేసి, శకటరేఫను అలఘురేఫగా వర్ణించారు. తెలుగు వైయాకరణులు సాధురేఫను లఘురేఫ, శుద్ధరేఫ, మేలురా, గుండురా అని వర్ణిస్తే, బండి-ఱను అలఘురేఫ, శకటరేఫ, గౌరవరేఫ, పెద్దఱ, గురుఱ అని పలురకాల పేర్లతో ప్రస్తావించారు. బండి-ఱ లిపి రూపం రెండు బండి చక్రాలతో, మధ్యలో గీత ఇరుసు లాగా కనిపిస్తుంది కాబట్టి దీన్ని బండి-ఱ అని, శకటరేఫ అని అన్నారని మనం ఊహించవచ్చు.

వర్ణనిర్మాణ పరంగా సాధురేఫకు, శకటరేఫకు స్థానకరణాలు ఒకటే. ఈ రెండు ధ్వనులకూ వర్ణోత్పత్తి స్థానం దంతమూలీయం. కరణం నాలుకకొస. రెండూ అల్పప్రాణాలే (unaspirated), రెండూ నాదవర్ణాలే (voiced). అయితే, సాధురేఫకు ప్రయత్నం అల్ప కంపితం (tap) అయితే, శకటరేఫకు అధిక కంపితం (trill) ముఖ్య లక్షణం. స్పానిష్ వంటి భాషలలో కూడా సాధురేఫను (tap), అధిక కంపితరేఫను (trill) వేర్వేరు వర్ణాలుగా (phonemes) పరిగణిస్తారు. స్పానిష్ భాషలో “పెరొ (pero)” అంటే ‘కానీ-but’, అయితే, “పెఱొ (perro)” అంటే ‘కుక్క-dog’.

తెలుగులో శకటరేఫ వల్ల అర్థం మారిపోయే సమాన సన్నివేశ (minimal pair) పదాలకు కొన్ని ఉదాహరణలు:

సాధు రేఫ	శకటరేఫ
అరుగు‘వెళ్ళు’	అఱుగు ‘జీర్ణించుకొను’
ఒర ‘పోలిక’	ఒఱ ‘కత్తిఒఱ’
ఊరు ‘గ్రామము’	ఊఱు ‘స్రవించు’
ఏరు ‘ఏరుకోవడం’	ఏఱు ‘నది’

తులనాత్మక భాషాశాస్త్ర పరంగా చూస్తే, పెక్కు ద్రావిడ భాషలలో బండి-ఱ ఆనవాళ్ళు కనిపిస్తాయి. తమిళ, మలయాళ, కన్నడ భాషల్లో కూడా నూఱు, చెఱువు వంటి పదాల సోదర (cognate) పదాల్లో కూడా -ఱ- ఉండడం వల్ల ఈ వర్ణం మూలద్రావిడం (Proto-Dravidian) లోకూడా ఉండి ఉండాలని మనం ఊహించవచ్చు. అయితే, అతిప్రాచీన వ్యాకరణమైన తోల్కాప్పియమ్ కావ్యంలో ఱ-కారాన్ని క, చ, ట, త, ప వంటి వల్లిన (=బలమైన) స్పర్శాలతో (plosives/stops) తోపాటు కలిపి సూత్రీకరించడం ఆశ్చర్యకరమైన విషయం (క, చ, ట, త, ప, ఱ ఎన్పన వల్లిన ఎఴుత్తుక్కళ్ 1.19). అదీకాక, ద్విత్వాక్షమైన ఱ్ఱ-ను తమిళంలో –ట్ర-గా పలకడం కద్దు. మలయాళంలోనూ, శ్రీలంక జాఫ్నా తమిళ మాండలికంలోనూ –ఱ-ను దంతమూలీయ –ట- కారంగా, స్పర్శ ప్రయత్నంతో పలకుతారు. అంతేకాక, తమిళ, కన్నడాది భాషలలో –ఱ- ఉండే పెక్కు పదాలకు సమానంగా మధ్య ద్రావిడ భాషలలో –ద- కారమో, డ-కారమో కనిపిస్తుంది.

ఈ రకమైన తులనాత్మక ఆధారాలతో -ఱ- మూలద్రావిడంలో దంతమూలీయ స్పర్శంగా ఉండేదని భాషాశాస్త్రవేత్తలు నిర్ధారించారు. ఆ ధ్వనిని త-కారంగా (ṯ) సూచిస్తారు. ఈ దంతమూలీయ త-కారం, దంత్య-త కారానికి, మూర్ధన్య-ట కారానికి భిన్నంగా ఉంటుంది. ఈ మూడు రకాల త-కార స్పర్శాల ఉచ్చారణ ఇప్పటికీ తొద, కోత వంటి గిరిజనుల భాషల్లో వినిపిస్తుందని ఆయా ప్రాంతాల్లో పనిచేసిన భాషావేత్తలు పేర్కొన్నారు.

మూలద్రావిడంలో పరుషాలు (voiceless plosives) అయిన క, చ, ట, త, ప మాత్రమే ప్రధాన స్పర్శాలు (plosives/stops). అయితే, అవి ద్రుతంమీద (న, మ, అరసున్న వంటి అనునాసికాలమీద) గ-జ-డ-ద-బ లు గాను, అచ్చులమధ్యలో గ-స-డ-ద-వలు గాను పలికేవారని ద్రావిడ భాషలను తులనాత్మకంగా పరిశీలించిన భాషావేత్తల నిర్ణయం. ఈ ధ్వనులు పదం మొదట్లోనూ, ద్విత్వంగా వచ్చినప్పుడు మాత్రం క, చ, ట, త, ప గానే, పరుష ధ్వనిలోనే ఉచ్చరింపబడుతాయి. అయితే, క, చ, ట, త, ప ల తో పాటు త-కారం కూడా మూల భాషలో పరుష స్పర్శం అయితే, అది ఇతర స్పర్శాలవలె ద్రుతం మీద సరళంగా, అచ్చుల మధ్య తేలికగా పలుకబడుతుందని ఊహించవచ్చు.

తులనాత్మకంగా దంతమూలీయ త-కారం వివిధ పరిసరాల్లో పలు ద్రావిడ భాషల్లో ఏ రకమైన మార్పులు చెందిందో కొన్ని ఉదాహరణలతో పరిశీలిద్దాం.

దంతమూలీయ ద్విత్వాక్షరాలు

ద్రావిడ భాషలో ప్రధాన స్పర్శాలు అయిన క-చ-ట-త-ప ద్విత్వాక్షరాలుగా వచ్చినప్పుడు పరుష ధ్వనిలోనే ఉచ్చరింపబడతాయి. అదే రకంగా దంతమూలీయ త-కార స్పర్శం కూడా పలుభాషలలో పరుషంగానే కనిపిస్తుంది. అయితే, పలుభాషలలో దంతమూలీయ త-కారం దంత్య త-కారంతోనే, మూర్ధన్య ట-కారంతోనే విలీనమైపోయింది. తెలుగులో చాలా పదాలలో మనకు ట-కారమే కనిపిస్తే, కన్నడలో చాలా వరకు ఇది దంత్య త-కారంగా మారిపోయింది.

మూల-ద్రావిడ	అర్థం	దక్షిణ ద్రావిడ	తెలుగు	దక్షిణ మధ్య	మధ్య ద్రావిడ	ఉత్తర ద్రావిడ
*పుత్-[DEDR 4335]	చీమల పుట్ట	పుఱ్ఱు (తమిళ) పుత్తు/హుత్తు (కన్నడ)	పుట్ట	పుట్టి (గొండి)పుచ్చి (కుయి)	పుచి(పెంగో) పుట్ట (నాయికి)	పుత్త (ఖూరుక్) పుతె (మాల్తో)
*ఆత్– [DEDR 407]	శక్తివంతమగు, తాడించు-	ఆఱ్ఱు (తమిళ)ఆర్తు (Ka)	ఆటు-
*తేత్– [DEDR 3471]	తేటపరుచు-	తేఱ్ఱు (తమిళ)	తేట	తేర్-స్పు (గొండి), తిజ (కుయి)
ఒత్– [DEDR 1021]	ఒత్తు-	ఒఱ్ఱు (తమిళ)ఒత్తు (కన్నడ)ఒట్టిని (Tu)	ఒట్టు ఒత్తు-	ఉహ్-నై (కువి)
చాత్– [DEDR 2486]	ప్రకటించు-	చాఱ్ఱు (తమిళ)సాఱు (కన్నడ)	చాటు-	హాట్ (Kw)		చాల్
చుత్– [DEDR 2715]	చుట్టుముట్టు-	చుఱ్ఱు (తమిళ)సుత్తు (కన్నడ)	చుట్టు-

అయితే, కొన్ని పదాల్లో దంతమూలీయ త-కారం ఛాయలు ఏ భాషలలోనూ కనిపించవు. ముఖ్యంగా మధ్య ద్రావిడ భాషలలో ఏ భాషలోనూ స్పర్శ ప్రయత్నం కనిపించక పోవడంతో, ఈ పదాల మూలం దంతమూలీయ త-కార స్పర్శం కాదేమోనన్న అనుమానాన్ని స్తారోస్టిన్ అన్న రష్యన్ భాషాశాస్త్రవేత్త లేవదేసాడు.

మూల-ద్రావిడ	అర్థం	దక్షిణ ద్రావిడ	తెలుగు	దక్షిణ మధ్య	మధ్య ద్రావిడ	ఉత్తర ద్రావిడ
*గొత్– [DEDR 2165]	sheep,goat, deer	కొఱి(Ta)కుఱి, కొఱి(Ka)	గొఱ్ఱె	gore (Go) గొఱి(Kuwi)	గొఱియ (Kol)
*koṯl-(?) [DEDR 2163]	millet	kural (Ta) koṟale (Ka)	koṟṟalu	*kuṟeṅ (Ko)	*koyl-
*toṯ-(?) [DEDR 3534]	kine, cattle, cow	toṟu (Ta)tuṟu (Ka)	toṟṟu
*juṯ(p)-	to sip, suck	zuṟ-	juṟṟ-	*zuṟ-	*ćurp-	*surp

ద్రుతాలపై (అనునాసికాలపై) దంతమూలీయ ధ్వని

ద్రుతాలమీద దంతమూలీయ త-కారం తెలుగులో దాదాపుగా -డ-కారంగా మారిపోయింది. ఈ కింది పట్టికలో కందు, పంది అన్న పదాలు తప్ప తమిళంలో న్ఱ కనిపించే పదాలన్నీ తెలుగు –డ-కారంతో కనిపించడం విశేషం.

మూల-ద్రావిడ	అర్థం	దక్షిణ ద్రావిడ	తెలుగు	దక్షిణ మధ్య ద్రావిడ	మధ్య ద్రావిడ	ఉత్తర ద్రావిడ
*ఎంత–	sunshine, heat of sun	ఎన్ఱు	ఎండ	ఎడ-	*ఎంద-
*కంతు	scorched, burnt; black	కన్ఱు-	కందు
*కొంత–	hill	కున్ఱు-	కొండ	*కొంద-
*మూన్-తు	three	మూన్ఱు-	మూండు	మూండు-
*నింతు–	to be full	నీఱ, *నిన్ఱు-	నెఱ/నిండు	*ninḏ-	*ninḍ- (*-nḏ-)	*nind-
*నేంతు–	day	నాన్ఱు-	*నేఁడు-	*nēi-nḏ-	*nān
*ఒంతు–	one	ఒన్ఱు-, ఒరు	*ఒండు-	*unḏ-	*ond
*పంతి–	pig	పన్ఱి	*పంది	*panḏ-	*panḏ
*తాంత–	belleric myrobalan	తాన్ఱ	తాండ్రకాయ	*tānḍ-	*dānḏ-
*తొంతు–	to appear, be	తోన్ఱు	*తోచు-	*tōnḏ-	*tōnḏ-
*ఊంతు–	to plant, fix	ఊన్ఱు-	*ఊను-	*uḏs-	*unḏ-	*ūd-

పై పట్టికలోని పదాలే కాక, ద్రావిడ భాషలలో పురుష (మనుష్య) ప్రత్యయం అయిన –అంత్ తెలుగులో ప్రాఙ్నన్నయ్య శాసనాల్లో అందు (ఉదా: ధనంజయున్దు) అన్న ప్రత్యేక చిహ్నంతో కనిపించడం గమనించదగ్గ విషయం. తరువాతి కాలంలో అది –అండు (ధనంజయుండు) అని –డ- కారంతో కలిసిపోయింది.

అచ్చుల మధ్య దంతమూలీయ ధ్వని

అద్విరుక్తంగా, పదంమధ్యలో వచ్చే ఱ-కారాల విషయంలో మూలాన్ని నిర్ణయించడం చిక్కు సమస్యే. ఇందులో, కొన్ని పదాలకు మాత్రమే దంతమూలీయ-త-కారం మధ్య ద్రావిడ భాషల్లో కనిపిస్తుంది. ముఖ్యంగా భారతదేశానికి మాత్రమే పరిమితమైన చెఱకు, చిఱుత వంటి జంతు, వృక్ష పదజాలంలో -ఱ-కారమే మూలమేమో అన్న అనుమానాలు ఇతర భాషావేత్తలు కూడా వ్యక్తపరచారు. ఈ విషయంలో మరింత పరిశోధన అవసరం.

చెఱకు

మూల-ద్రావిడ	అర్థం	దక్షిణ ద్రావిడ	తెలుగు	దక్షిణ మధ్య	మధ్య ద్రావిడ	ఉత్తర ద్రావిడ
*ఆత–	to be cool; to be dry	*āṟ-	ఆఱు	*āḏ-	*āṟ-/*āḏ-	*ar-t-
*విత-(?)	dense, tight	*viṟ-/*vĕṟ-i-/*vIṟ-	*బిఱ-	*ber- (*-ṟ-)
*పొత-(?)	hole (in tree)	*bōṟ-, *pōr-	*బొఱియ	*boṟ-	*bor- (*-ṟ-)
*పుత– (*p-, *-ṯ-)(?)	gourd, skull	బుఱడి (కన్నడ)	బుఱ్ఱ-, పుర్రె	*buṯ-k-	*buṟ-
*చెతVకు-(?)	sugarcane, sugar juice	*చెరకు (*-ఱ-) (?)	*ceṟak-	*ceṟok-	*Serk- (*-ṟ-)	*cur-ā (?)
*చితVత- (?)	leopard, panther	*čiṟVt-	*చిఱుత

దంతమూలీయ త-కారాన్ని ఇతర స్పర్శాలతో జతచేసి, ద్రావిడ భాషల్లో ఈ స్పర్శాలు పలు పరిసరాల్లో ఎలా మార్పు చెందుతాయో ఈ సవర్ణాల వితరణ పట్టిక (Allophonic distribution of Dravidian consonants) ద్వారా చూపించవచ్చు.

తెలుగులో దంతమూలీయ ధ్వని పరిణామం

తెలుగులో శాసనాలు మనకు 6వ శతాబ్దం నుండి లభ్యం అవుతున్నాయి. తొట్టతొలి తెలుగు శాసనం నుండే మనకు రేఫ ఱ-కారాలకు ప్రత్యేక చిహ్నాలు కనిపిస్తున్నాయి. తొలితెలుగు శాసనంగా పేరు పొందిన కలమళ్ళ శాసనంలో (కాలం 575సా.శ.) ముత్తురాజు, చిఱుంబూరు అన్న రేఫ, ఱ-కార ప్రయోగాలు మనకు కనిపిస్తాయి. మలి శాసనంగా పేరు పొందిన ఎర్రగుడిపాడు శాసనంలో (600 సాశా) ఇరువది, పాఱకు- (బ్రాహ్మణునికి) అన్న ప్రయోగాల్లో కూడా రేఫఱకారాలను గమనించవచ్చు. నిజానికి తెలుగు శాసన చిహ్నాల్లో సంస్కృత శాసనాల్లో కనిపినించని ఆరు ప్రత్యేక చిహ్నాలు కనిపిస్తాయి. అచ్చులలో హ్రస్వ ఎ, ఒ కారాలకు ప్రత్యేక చిహ్నాలతో పాటు హల్లులలో ఱ, ళ, ఴ, θ అన్న నాలుగు ప్రత్యేక చిహ్నాలు కనిపిస్తాయి.

	వర్ణ నిర్మాణం	ఉదాహరణలు
ఱ	దంతమూలీయ ఱ-కారం	నూఱు, చెఱువు, చిఱుంబూరు, పాఱకు
ళ	మూర్ధన్య ళ-కారం	ఏళన్, తోటళు, తేవుళ్
ఴ	మూర్ధన్య అంతస్థం	చోఴ (చోడ), ఴెందలూరు
θ	దంతమూలీయ స్పర్శము	ధనంజయుదు, మూందు, చదు, తాందికొంద

ఈ నాలుగు ప్రత్యేక చిహ్నాల్లో ఱ, ళ ఈ మధ్యకాలం దాకా తెలుగు వర్ణమాలలో మనం నేర్చుకొన్న బండి-ఱ, మూర్ధన్య ళ కారాలే. చివరి రెండు చిహ్నాల్లో ఴ అన్నది కన్నడ, తమిళ వంటి ఇతర ద్రావిడ భాషల్లో కనిపించే మూర్ధన్య అంతస్థం. దాదాపుగా ఇదే చిహ్నం కన్నడలో 15వ శతాబ్దం దాకా కనిపిస్తుంది. తమిళంలో ప్రత్యేకంగా కనబడే ‘ ழ’ (Zha) అన్న వర్ణం ఴ వర్ణానికి సమానం. ఇది నిజానికి “తమిళ” అన్న పదం తమిఴ అని రాయాలి. తెలుగులో ఈ అక్షరం నన్నయ్యకు పూర్వమే –డ-కారంతోనూ, -రేఫతోనూ కలిసిపోయింది.
పైన పేర్కొన్న చిహ్నాలలో చివరి చిహ్నం ప్రత్యేకమైనది. మూండు, తాన్ఱికొన్ఱ (తాడికొండ) అని ఇప్పుడు రాస్తున్న పదాలను తొలి తెలుగు శాసనాల్లో θ అనే ప్రత్యేక చిహ్నంతో దంతమూలీయ స్పర్శంగా చూపించడం కనిపిస్తుంది. ఒకే శాసనంలో ఒకే పదంలో ఈ రెండు వేర్వేరు చిహ్నాలను (ఱ-ను, θ-ను) వాడడం ప్రత్యేకంగా గమనించాల్సిన విషయం. ఎఱ్ఱగుడిపాడు శాసనంలో మఱున్తుద్లు అను మాటలో ఱ-కారంతో పాటు, θ కూడా కనిపిస్తుంది. అంటే ప్రాచీన తెలుగులో ఒకప్పుడు దంతమూలీయ అంతస్థమయిన ఱ-వర్ణం కాకుండా, దంతమూలీయ స్పర్శ ధ్వనిని కూడా ప్రత్యేక వర్ణంగా పరిగణించేవారని మనం అనుకోవాలి.

తెలుగు శాసనాలు అన్న పుస్తకంలో ఈ ప్రత్యేక చిహ్నాన్ని వర్ణిస్తూ పరబ్రహ్మ శాస్త్రి గారు ఇలా అన్నారు:

పైన చూపిన ఉదాహరణలను బట్టి ప్రాఙ్నన్నయ శాసనాల కాలంలో కూడా దంతమూలీయ-త కారం స్పర్శ ప్రయత్నంతో తెలుగులో ఉండేదని, అది తరువాతి కాలంలో ద్విత్వరూపంలో ట-కారంతోనో, త-కారంతోనో (ఒత్తు- ‘to press’), ద్రుతంమీద వచ్చినప్పుడు డ-కారంతోనో, ద-కారంతోనో కలసిపోయిందని మనం ఊహించవచ్చు. అయితే, తొలితెలుగు శాసనాల కాలంలో ద్రుతం మీద దంతమూలీయ త-కారం ఇంకా ద-కార, డ-కారాలకు వేరుగా, దంతమూలీయ ద-కారంగా తన ప్రత్యేకతను నిలుపుకొన్నట్టు ఆ శాసనాల ద్వారా బోధపడుతుంది.

ఇక ఈ దంతమూలీయ త-కారం, అచ్చుల మధ్యలో వచ్చినప్పుడు అది చాలా వరకూ ఱ-గా మారిపోయింది. 15వ శతాబ్దపు మధ్యతెలుగు కాలానికి ఱ-, సాధురేఫ అయిన ర-వర్ణంతో కలిసిపోయింది. వైయాకరణులు పట్టుపట్టి పట్టికలు తయారు చేసి ఈ రెండు వర్ణాల మధ్య సంకరం జరగకుండా ఎంత ప్రయత్నించినా, 20వ శతాబ్ది నాటికి తెలుగు భాష ఉచ్చారణలో రేఫ, ఱ-కార ధ్వనులు పూర్తిగా విలీనమైపోయాయి. కొంతమంది మలయాళీ గాయకులు పాడే తెలుగు పాటల్లో తప్ప, ఈ మధ్య కాలంలో ఎవరూ ఈ రెండు ధ్వనుల మధ్య తెలుగు ఉచ్చారణలో భేదం పాటిస్తున్నట్టుగా కనిపించదు.

తెలుగు శాసనాలలోని ప్రయోగాల ఆధారంగా, సోదర భాషలనుండి సేకరించిన తులనాత్మక పదజాలం ఆధారంగా మనం దంతమూలీయ ధ్వనికి తెలుగులో పరిణామాన్ని ఈ రకంగా చూపించవచ్చు:

కొసమెరుపు

ఇంతకు ముందు చెప్పినట్టు, శకటరేఫ మూలాల గురించి ఇంకా అంతుచిక్కని ప్రశ్నలు కొన్ని ఉన్నాయి. ఆలోచించవలసిన విషయాలు:

1. తెలుగులోనూ, మధ్య ద్రావిడ భాషల్లోనూ, ప్రస్తుతపు బండి-ఱకు రెండు వేర్వేరు మూలధాతువులు కనిపిస్తున్నాయి. కొన్ని పదాలలో మూలాధాతువు కచ్చితంగా దంతమూలీయ స్పర్శ త-కారం అని చెప్పగలిగినా, మరికొన్ని పదాల్లో రేఫ ధ్వనియే మూల ధ్వనిగా కనిపిస్తుంది. ముఖ్యంగా భారతదేశానికి చెందిన వృక్ష, జంతు పదజాలంలో చిఱుత, చెఱకు వంటి పదాల్లో ఈ బండి-ఱ మాత్రమే కనిపిస్తుంది. దానికి సమానంగా మధ్య ద్రావిడ భాషల్లో స్పర్శ ప్రయత్నం కనిపించదు. అలాగే, జుఱ్ఱు, జఱజఱ వంటి ధ్వన్యనుకరణ ధ్వనుల్లో కూడా ఈ బండి-ఱ మాత్రమే కనిపిస్తుంది, తప్ప, స్పర్శ ప్రయత్నంతో శబ్దాలు ఏ ద్రవిడభాషలోనూ కనిపించవు. అంటే, ప్రస్తుతం ద్రావిడ భాషల్లో కనిపించే బండి-ఱకు రెండు వేర్వేరు మూల ధాతువులు ఉండే అవకాశం ఉందా?
2. తెలుగు శాసనాల్లో రెండు వేర్వేరు చిహ్నాలు వాడడానికి కారణం ఏమిటి? ఈ రెండు చిహ్నాలు రెండు వేర్వేరు ధాతువులను సూచించడానికి వాడుకొన్న చిహ్నామా?
3. రెండు వేర్వేరు చిహ్నాలు రెండు వేర్వేరు ధాతువులను సూచిస్తే, మరి ఒక ధాతువు మూలద్రావిడ భాష నుండి అయితే, మరొక ధాతువు వేరే భాషామూలం ఉండే అవకాశం ఉందా? ద్రావిడ భాషలు పశ్చిమేసియా నుండి గత 4000వేల సంవత్సరాల కాలంలో భారతదేశపు దక్షిణ పీఠభూమికి వలస వచ్చి ఉండవచ్చునని చెప్పడానికి కొన్ని ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఈ ఊహే నిజమైన్తే, శకటరేఫ (trill) ద్రవిడభాషల వలస కంటే ముందునుండి భారతదేశంలో నివసించి ఉండే ఆటవిక భాషల (pre-Dravidian substratum) నుంచి తీసుకోబడ్డదని నిరూపించ వచ్చా?

జటిలమైన ఈ ప్రశ్నలకు సంతృప్తికరమైన సమాధానం రాబట్టాలంటే భారతీయ భాషల పూర్వచరిత్రను (pre-history) కూలంకషంగా విశ్లేషించాలని నా గట్టి నమ్మకం.

తెలుగు రేఫ-ఱకార నిర్ణయంపై సంప్రదాయ వ్యాకరణ కర్తలు వెలువరించిన వ్యాకరణ సంపుటాలను సమీక్షిస్తూ, వారు తయారుచేసిన రేఫఱకారాదుల పట్టికలను ఆధునిక తులనాత్మక భాషాశాస్త్ర దృష్టితో విశ్లేషించే ఈ వ్యాసపు మలిభాగాన్ని వచ్చే సంచికలో చదవవచ్చు.

(ఇంకా ఉంది)