నారాయణ పక్షులు గూళ్ళలోకి చేరి పిల్లల గొంతులోకి ఆహారాన్ని జారవిడుస్తున్నాయి. విశాలంగా రెక్కలు చాచి నదీ తీరానికి ఎగురుతూ మళ్ళీ నా దగ్గిరికి వెనక్కి వస్తూ. ఈ శరత్కాలమంతా వాటి సందడే! ఎక్కడెక్కడి నించి వస్తాయో? నా కొమ్మల్లో గూళ్ళు కట్టుకుని కాపురముండి, గుడ్లు పెట్టి పిల్లల్ని పొదిగి పెంచి, వాటి రెక్కలు బలపడి అవి ఎగరటం నేర్చేకా, వాటితో కలిసి తిరిగి ఎటో వెళ్ళిపోతాయి. నేను కొమ్మరెమ్మలుగా విస్తరించి చేవ దేరిన నాటి నుంచి వాటి రాకని భరిస్తూనే ఉన్నాను.

ఎన్నేళ్ళుగా నేనిక్కడ ఉన్నానో, ఈ సౌపర్ణిక వొడ్డున. నా కాండం నా వయసుకి ప్రతీక అయితే ఇక్కడ వందల యేళ్ళుగా నిలబడి ఉన్న ఎర్రమద్దిని. నేనెంత అనాది వృక్షాన్నో! అర్జున నా పేరు! ఇదిగో ఈ సౌపర్ణికా నదీ తీరమే నాకు పుట్టినిల్లు. ఈ నదీ నేనూ ఎన్ని కాలాలు చూసేమో చెప్పలేను.

అదిగో అక్కడ పచ్చగా నిలబడి ఉన్న ఆ పనస, విశాలంగా విస్తరించిన ఆ చింత నా కళ్ళ ముందే కాదూ పెరిగి పెద్దవైనాయి. ఆ మోదుగ, కానుగ, ఇంకాస్త దూరంగా ఉన్న పున్నాగ, ఇవన్నీ నాకు నా పిల్లల మాదిరి గానే అనిపిస్తాయి. అక్కడ ఊడలు దిగిన ఆ రావిచెట్టు సంగతి అయితే చెప్పనే అఖ్ఖరలేదు. ఆమె నా ప్రియసఖి! ఆకుల తళతళలతో నవ్వుతుంది. ఎంత అందమో ఆమెది. నాతోపాటు ఆ రావిచెట్టు కూడా ఇన్నేళ్ళుగా కాలగమనంలో అన్ని దృశ్యాలనీ చూసింది. పెను విపత్తులెన్నో మోసింది!

సౌపర్ణికలో తుళ్ళింతలాడే చేపల గుంపులు పక్షులనెలా పరిహసిస్తాయో నాకు తెలుసు. కృష్ణజింకలు కొమ్ములని ఎగరేసుకుంటూ మందలుగా విహరిస్తూ, మునిమాపు దాకా పొదల్లో పడుకుని గడిపే పులుల మూర్ఖత్వాన్ని గురించి ముచ్చటించుకున్నవన్నీ నేను ఎరుగుదును. ఆ మధ్య నొకసారి ఒక అడివిదున్న పులికి ఎర అయ్యింది. సాధారణంగా అయితే అడివిలో బలిసిన దున్నని పులి ఎదుర్కొనే సాహసం చెయ్యదు. కానీ ఆ వేళ తన దూడని వెతుక్కుంటూ వచ్చి దున్న పులికి చిక్కి చచ్చిపోయింది. పులి తినేయగా మిగిలిన కళేబరాన్ని ఆరగించేటందుకని మూకలుగా వచ్చిన రాబందులు ఆవేళ నా కొమ్మల మీదనే కూచుని దున్నని తలుచుకుని దుఃఖించాయి. అది చాలా వింతగా విశేషంగా అనిపించింది నాకు.

నాకు కలిగిన ఈ సందేహాన్ని నేను నదితో ప్రస్తావించినప్పుడు ఒకదాని దుఃఖమైనా సుఖమైనా మరొకదానితో ముడిపడి ఉంటాయని నాకు సౌపర్ణిక సోదాహరణంగా వివరించింది. నిశ్శబ్దంగా నేను నది చెప్పేవన్నీ వింటాను. ఆమె నాలా ఒక చోటనే ఉండేది కాదు కదా! తన ఒడ్డున నాలాంటి ఎన్ని వటవృక్షాలని తాకుతూ సుదూరతీరాలని చుట్టి వస్తుందో! ఈ సౌపర్ణిక ద్వారానే నాకు నా గురించీ, నా పరివారం గురించీ, కొంత తెలిసింది. నా బెరడు, నా వేళ్ళు, నా ఆకులు, నా పువ్వులూ సమస్తమూ చాలా విలువైనవట!

సర్వరోగనివారిణివైన ఓ అర్జున వృక్షమా! నీ జాతి సీత అభిమానాన్ని చూరగొన్నది తెలుసా! అని ఏమేమో మాటలాడి నన్ను మెచ్చుకొనేది. ముచ్చటలు చెప్పే వేళ సౌపర్ణికని చూడటం నాకు ఎంతో ఇష్టం! నా దాహార్తిని తీర్చే తల్లి ఆమె! నా వేళ్ళకి బలాన్నిస్తూ భూమి లోలోతుల దాకా నన్ను విస్తరింపజేసి నన్ను మహోన్నతంగా తీర్చిదిద్దిన గురువు ఆమె! నా జీవన సంస్కారాలన్నీ ఆ ఏటి గట్టునే ఆశ్రయించాయి!

శరత్కాలం సాయంత్రాలలో చిరుచలితో గాలి నా మీదనించి సాగి నా పర్ణాలని రాల్చి సౌపర్ణికా తరంగాలలో డోలలాడిస్తుంది. నన్ను వీడినా నా ఆకులు దుఃఖపడవు. ఆ ఆలల మీది నించి సాగి నవ్వుతూ కనుమరుగౌతాయి. మలిసంధ్యలో చంద్రుడు ఉదయించగానే, ఆ తెలికిరణాలు నది నీళ్ళపై పడినప్పుడు ఆమె శరీరం మెరిసే మెరుపుని నేను ఏమని వర్ణించనూ? ధగధగమంటూ ఆమె జలాంగాలు ఏమేమి హొయలు పోతాయో నేను ఏ రంగుల్లో చూపించనూ?

నేను సౌపర్ణిక సౌందర్యం లోని సహస్ర ముఖాలనీ చూసిన దాన్ని! వివిధ రుతువులలో అది పరవళ్ళు తొక్కినప్పుడు సన్నమై చిక్కినప్పుడు ఆమెని సదా గమనించిన దాన్ని! నా ఆకుల నించి ఏకధాటిగా జారే వర్షధార నమస్కారం చేస్తున్నట్లుగా సౌపర్ణికలో కలిసినప్పుడు అక్కడ లేచే నీటిబుడగలని పైనించి పరవశంతో నేనే కదా చూసిందీ! కరిమబ్బులు ఏనుగులకీ మల్లే నదిపై ఘీంకరించి గర్జించి ఘోషించి వర్షించినప్పుడు మాత్రం సౌపర్ణిక గలగలమనేదే గాని బెదిరేదా?

శరత్కాలం దాటి మెల్లగా పూల సరాగాలు మొదలై, సౌరభాలతో వనమంతా పండగ చేసుకుంటున్నప్పుడు, కొమ్మకొమ్మ మీద వాలి పిట్టలు కుహూరాగాలు తీసేవి. వరగోగు, అశోకం, పనస, మామిడి, పునుగు, సంపెంగ చెట్ల మీద పురుగు లేరుకుందుకని వచ్చి వాటి చిరుతిండి పూర్తయ్యాక, రెట్టించిన ఉత్సాహంతో కూసే ఉల్లి పిచుకలు, మైనాలు, రామచిలుకలు, పావురాలు, వడ్రంగి పిట్టలు – ఇలా ఎన్నో! ఒక బుల్‌బుల్ తన రాగంతో సౌపర్ణికలో జలతరంగిణులని మ్రోయించేది. ఇదిగో నేను వీటన్నింటికీ ప్రత్యక్ష సాక్షిని! వీటి గీతాలకు నేను మొదటి శ్రోతని! నేను వీటన్నింటి సహజాతని! నేను అర్జునని!

సంతోషాలనే కాదు కటిక దుఃఖాలని సైతం నేను చూడక తప్పలేదు. చాలా బలమైన, చాలా ఎత్తైన నా రూపం ఆకర్షణీయమైనది. వెండి రజను పూసుకున్నట్టు ఉండే నా కాండం, తెల్లటి నా పూగుత్తులు, చిక్కటి నా ఆకులు, నదిలోకి వాలిన నా కొమ్మలు, ఇలా నా స్వరూపం ఆహ్లాదంగా కనిపించేది. నా వేళ్ళ మధ్య మొలిచిన పచ్చిక మీద పడుకుని కోయ యువతులు పాటలు పాడుకునేవాళ్ళు! వారి కలలన్నీ నాకు చెప్పుకునేవారు. సూర్యుని నీరెండలోని అరుణిమ కరిగే లోపుగా, తూర్పున పౌర్ణమి చంద్రుడు ఉదయించే దృశ్యాన్ని చూస్తూ వారు పరవశించి పోయేవారు. ఒక పడుచు, ఒక పడుచువాడు నా కాండాన్ని ఆనుకుని నిలబడి కౌగిలించుకుని నా చుట్టూ తిరిగి కేరింతలు కొడుతూ కలిసి ఉండేవారు. వారెంత సంతోషంగా ఉండేవారో! విధి పరిహసించినట్టు పాము కరిచి ఒకనాడు ఆ పడుచువాడు మట్టిలో కలిసిపోయాడు. ఆ దుఃఖాన్ని స్వీకరించలేని ఆ యువతి నా ముందే నింపాదిగా నడిచి సౌపర్ణికలో కలిసిపోయింది. ఆమెను ఎలా ఆపగలనో తెలియక, చాతకాక, ఆమెను రక్షించలేక కదలలేని నా స్థితికి తొలిసారిగా నన్ను నేను నిందించుకున్నాను. ఆనాటి నా బాధ వర్ణనాతీతమైనది! అటు తరవాత ఏ జంటను చూచినా, ఏ కిలకిలలని ఆలకించినా జీవితాన్నించి అంత హఠాత్తుగా మృత్యువు లోకి జారిపోయిన ఆ పడుచు జంటే నాకు గుర్తుకొస్తుంది! నన్ను చుట్టి దోబూచులాడిన వారి చేతుల స్పర్శ ఇంకా నా బెరడుని నిండి ఉంది.

ఏయే దారులంట మళ్ళాలో తెలియని ఎన్నో జీవులు గతి తప్పడం నన్ను అయోమయ పరిచేది. గతి ఏమిటని నేను నదిని అడిగాను. ప్రవహించడం మాత్రమే నాకు తెలిసిన విషయం అంది సౌపర్ణిక. గతి ఎవరని మేము శూన్యాన్ని అడిగాము. చుక్కల్ని అడిగాము. సూర్యచంద్రుల్ని అడిగాము. జననమేమిటీ? మరణమేమిటీ? జీవనమేమిటీ? అని మేము చరాచరాల్నీ అడిగాము. వాటికి కూడా భ్రమణం తప్ప మరింక ఏ గతీ తెలియవని అన్నాయి. ఉన్నచోటనే పుట్టినదాదిగా నిలిచిన నాకేం తెలుస్తుంది భ్రమణం ఎలా ఉంటుందో? భ్రమణాన్ని గురించిన ఊహ చేసినప్పుడు నాకు ఎక్కడినుంచో వచ్చి, ఎక్కడెక్కడో తిరిగి వెళ్ళిపోయే నారాయణ పక్షులే ఎదురొచ్చేవి.

కార్చిచ్చు ఒకసారి నలుదిక్కులనించీ నన్ను కమ్మేసింది. ఆ దావానలంలో నా తరవాత పుట్టి పెరిగిన ఎన్నో వట వృక్షాలు బూడిదయ్యాయి. నేను వాటితో కలిసి కాలిపోకుండా ఇంకా ఇలా చల్లగా నిలబడి ఉన్నానంటే అందుకు ఈ నదే కారణం. సౌపర్ణిక అలల దాకా రాలేని మంటలు నన్ను తాకకుండానే చల్లారి పోయాయి. నా ముందు భస్మరాశులైన వనాలు. ఆ దృశ్యాలన్నింటికీ నేను మౌనసాక్షిని. ఆవేళ చిన్ని చిన్ని పిట్టలు తమ గూళ్ళతో సహా అగ్నిలో కరిగిపోయాయి. దుర్భరవేదనతో మిగిలిన కొన్ని చెట్లు, మ్రోడైన తమవారిని చూస్తూ బావురుమన్నాయి.

కానీ నేను చూస్తుండగానే ఆ బూడిద రాశులలోంచే మళ్ళీ నవపల్లవాలు తలలెత్తాయి. వనమంతా చిగురించింది. క్రమంగా కొమ్మలన్నీ పూలతో కళకళలాడాయి. పూదేనె కోసం తుమ్మెదలు ఎగిరెగిరి వచ్చాయి. వాటి ఝంకారాలతో నా ఆకులు గింగురుమన్నాయి. పురుగుల కోసం నెమ్మదిగా పిట్టలూ వచ్చాయి. మళ్ళీ చెట్ల మధ్య ప్రాణస్పందన పరుగులెత్తింది.

జీవితమంటే ఇదేనంది సౌపర్ణిక. ఆమె తరంగాలలో అనేకానేక చరిత్రలు కదలాడేవి. కాలాలు దాటి తాను చూసిన అనేక దృశ్యాలని ఆమె నాకు కథలుగా వివరించి చెప్పేది. యుద్ధాలలో తలలు నరికిన చక్రవర్తులు తమ కత్తులని కడిగి ఆమె జలాలని ఎరుపు చేసిన గాధలు విన్నప్పుడు, నరజాతిలోని క్రూరతని తలుచుకుని నా బెరడు పట్లు చిట్లేవి. భక్తితో నరమానవులు పూలు వదిలి, దీపాలు వదిలి, పుణ్య స్నానాలు చేసి, తర్పణాలు వదిలి తామెంతో పునీతమైనట్టు భావించినప్పుడు, ఆమె సలిలాలలో ఉన్న మార్మికత నన్ను అబ్బురపరిచేది. పులికీ లేడికీ సమానంగానే దాహార్తిని తీర్చే ఆమె, తాను ప్రవహించినంత మేరా పచ్చదనాలని పోషించే ఆమె, ఎందరి జీవితాలకి ఆలంబన అయ్యిందో తలుచుకుంటూ ఆమె ఒడిలోనే నేను జననమొందినందుకు సంతోషంతో నా పూలను ఆమెపై రాశి పోసేదాన్ని! అలా నదిలో నా నిత్య వారుణము కొనసాగేది.

సౌపర్ణికని ఆనుకుని ఉన్న మహేంద్రగిరి మీద నా సాటి వృక్షజాతులు ఎన్నో! అనవరతమైన వేగము కల్గినది సౌపర్ణిక. ఆమెలో ఆ మహేంద్రగిరి పైని సెలయేళ్ళు దూకుతూ వచ్చి కలిసే దృశ్యాలు అతి మనోజ్ఞమైనవి. మహేంద్రగిరి మెడలో నక్షత్రమాలలా అని వెన్నెల్లో మెరిసేవి.

నా చుట్టూ ఎంత చైతన్యాన్ని వీక్షించానో నేను ఈ వందల యేళ్ళుగా! పిట్టల కలకూజితాలనించి, తుమ్మెదల ఝంకారాలనించి. నక్కల ఊళలు, గోవుల అంబారవాలు, సింహాల గర్జనలు, ఏనుగుల ఘీంకారాలు, ఆనందస్వరాలు, వేదనారవాలు ఎన్నెన్ని ధ్వనిప్రమాణ ప్రతిస్పందనలని విన్నానో! పుట్టి నశించిన వాటిని చూశాను. పునర్భవించడాన్ని చూశాను. పగటి వెలుగుల్ని సూర్యుని పాలన కింద పలు వర్ణాల ప్రసారాన్నీ చీకటి తళుకునీ చూశాను. ఎన్నెన్ని ఋతువులు నా నిండు జీవితంలో వేనవేలుగా వచ్చి పోయాయో. ఇన్నేళ్ళుగా నది ప్రయాణిస్తోంది. ఇన్నేళ్ళుగా నేనూ కొనసాగుతూనే ఉన్నాను.

ఈ సౌపర్ణిక మాత్రం! పరీవాహ ప్రాంతం అదే అయినా ఎక్కడెక్కడి జలరాశులనో తనలో కలుపుకుంటూ, ఎన్నెన్నో తీరాలని తాకుతూ అనాదిగా ప్రయాణించడం లేదూ?! అవును ప్రయాణమే! నిరంతర చలనమే! అవిరామ గమనమే! ప్రయాణమే జీవితం. నదికైనా నాకైనా పిట్టకైనా పులికైనా!