మంగళంపల్లి బాలమురళీకృష్ణ

1930లో జన్మించిన బాలమురళీకృష్ణ ఇతర సంగీతకారుల కన్నా ఎంతో సీనియర్. ఎందుకంటే 1939నుంచీ ఆయన ప్రొఫెషనల్ కచేరీలూ చేస్తూనే ఉన్నాడు. మా నాన్న కుటుంబరావుగారు 1944లోనే బొంబాయిలో ఆయన కచేరీ విన్నారట. అయితే నాకు తెలిసి మా కుటుంబంలో మొదటగా బాలమురళీకృష్ణ పేరును ప్రస్తావించినది మా అమ్మమ్మ పద్మావతిగారు. ఆవిడ తరుచుగా మద్రాసు రేడియోస్టేషనుకు వెళ్ళేది. ‘ఆ కుర్రాడెవరో “నగుమోము గనలేని” కీర్తన చాలా బాగా పాడుతున్నాడ్రా’ అని ఆవిడ 1958-59 ప్రాంతాల్లో అన్నట్టు గుర్తు. రేడియో, పాత గ్రామఫోనూ తప్ప తక్కిన సంగీతసాధనాలేవీ అప్పట్లో ఉండేవి కావు కనక రేడియోలో ఆయన పాడిన ‘నగుమోము గనలేని’ (అభేరి రాగం) ని అప్పుడప్పుడూ వినేవాళ్ళం. ఆభేరిని ‘జిడ్డు’ పద్ధతిలో రుబ్బకుండా ‘జగమేలే పరమాత్మ’ చరణాన్ని రకరకాలుగా ఆయన పాడడం అప్పట్లో అందరికీ చాలా నచ్చేది. అయితే ఆ (పదేళ్ళ) వయసులోనే నాకు కాస్త హిందూస్తానీ అభిమానం, ‘పోజు’ ఉండడంతో నేనంతగా పట్టించుకోలేదు. 1963లో మద్రాసు చిల్డ్రన్స్ థియేటర్లో మేము మొదటగా బాలమురళీకృష్ణ కచేరీ విన్నాం. స్టేషన్ డైరెక్టర్ ఎస్.ఎన్. మూర్తిగారు కచేరీ తరవాత బాలమురళీకృష్ణను మా నాన్నకు పరిచయం చేశారుకూడా. మరో రెండేళ్ళు గడిచేదాకా కాని నేను కర్ణాటక సంగీతానికి ‘చలించడం’ మొదలుపెట్టలేదు.

1960లలో బాలమురళీ స్టేజిమీది ప్రవర్తన వేరుగా ఉండేది. కూర్చున్నచోటనే ఆయన నడుము పైభాగాన్ని కదిలిస్తూ, పక్క వాయిద్యాలు వాయించేవాళ్ళ వేపుకు పలకరింపుగా వంగుతూ, ఆగకుండా రుబ్బుడుపొత్రంలాగా తిరుగుతూనే ఉండేవాడు. ఆ అలవాటు క్రమంగా తగ్గడం చూశాం. అలాగే గమకాలూ, బిరకాలూ ప్రదర్శించే ఆరాటం కూడా తగ్గింది. అయితే రాగం, స్వరం, తాళం, లయ అన్నిటిమీదా ఆయనకు ఎంతో అధికారమూ, నియంత్రణా మొదటినుంచీ ఉండేవి. ఆయనను మైలు దూరానికి కూడా సమీపించగల కర్నాటక గాయకులు లేరని ఏనాడో ఋజువైపోయింది. ఆయనకు సమకాలికులం అయినందుకు మనమంతా గర్వపడవచ్చు.

1960లలో ఆయనకు వయొలిన్ వాయించిన లాల్గుడి, ఎం.ఎస్.గోపాలకృష్ణన్ ఆయనకు సహకరించిన అత్యుత్తమ వయొలిన్ విద్వాంసులని నా అభిప్రాయం. ఒక సందర్భంలో లాల్గుడి తనను ఎలా చిరాకు పెట్టినదీ బాలమురళిగారే మాతో చెప్పారు. మామూలు కీర్తన ఒకటి పాడి బాలమురళి స్వరకల్పన చేస్తున్నప్పుడు జవాబుగా ప్రతిసారీ లాల్గుడి ఒక ముక్తాయింపు వాయించసాగాడట. అతని పని పట్టాలని ఆ వెంటనే బాలమురళి కేదారంలో ‘రామా నీపై’ కీర్తనను మామూలు పద్ధతిలో కాకుండా సమంమీదనే మొదలుపెట్టారట. చివరకు స్వరకల్పనలోకూడా అదేరకంగా పాడుతున్నప్పుడు లాల్గుడి మాత్రం అలవాటు చొప్పున సమం వదిలి పల్లవి అందుకున్నాడట. దాన్ని సరిదిద్దుకోమని బాలమురళి మైకులోనే చెప్పారట. ఎం.ఎస్.గోపాలకృష్ణన్ ఇటువంటి పరిస్థితిని ఎదుర్కోలేదుగాని పరోక్షంగా బాలమురళి గురించి ఆయన చేసిన వ్యక్తిగతమైన కామెంట్లు బాలమురళిగారికి కోపం తెప్పించినట్టుగా తెలిసింది. క్రమంగా లాల్గుడి సోలోయిస్టుగానే రాణించసాగాడు. మొత్తంమీద వీరిద్దరూ బాలమురళి గారికి దూరమైపోయారు.

మా కుటుంబం 1960లలో మద్రాసులో బాలమురళి, ఈమని, చిట్టిబాబుగార్ల కచేరీలు ఎక్కడ జరిగినా తప్పక వేళ్ళేవాళ్ళం. ఆ విధంగా కొన్ని డజన్ల కచేరీలు వినడంతో బాలమురళి పద్ధతులన్నీ మాకు బాగా తెలుస్తూ ఉండేవి. మా అక్క ఢిల్లీ వెళ్ళినా, నేను విశాఖ, బొంబాయి ఎక్కడికి వెళ్ళినా తన కచేరీల వివరాలన్నీ ఉత్తరాల్లో కుటుంబంలో అందరికీ రాసి పంపుతామని బాలమురళిగారికి కూడా తెలిసింది. 1968 తరవాత మద్రాసులో అప్పుడప్పుడూ వారింటికి వెళుతూ ఉండేవాళ్ళం.

బాలమురళి ఛలోక్తులు కూడా బావుండేవి. ప్రముఖ మృదంగ విద్వాంసుడు టి.వి.గోపాలకృష్ణన్ కొన్నాళ్ళు గాత్రకచేరీలు కూడా చేసాడు. బాలమురళిగారి వ్యాఖ్య – ‘అతను మృదంగం వాయిస్తున్నప్పుడు మెయిన్ గాయకుడిలాగానూ, గాత్రం పాడుతున్నప్పుడు పక్కవాయిద్యగాడిలాగానూ ప్రవర్తిస్తాడు’. అలాగే ‘శంకరాభరణం సినిమా చూశారా?’ అని అడిగితే ‘చూశాను. అయితే అందులో శంకరాభరణం ఏదీ?’ అని ఎదురుప్రశ్న వేశారు. బాలమురళిని దశాబ్దాల క్రితమే గుర్తించి, గౌరవించినది లతా మంగేశ్కర్. ‘ఆవిడతో మీరెలా మాట్లాడారు?’ అని అడిగితే ఆయన ‘నేనేమో ఇంగ్లీషులో మాట్లాడతాను, అది ఆవిడ కర్థం అవుతుంది. ఆవిడ హిందీలో జవాబు చెపుతుంది, అది నా కర్థం అవుతుంది’ అన్నారు. ‘ఆవిడ తన మనసులోని భావాన్ని చెప్పదు; మన భావాల్ని మాత్రం ఇట్టే తెలుసుకుంటుంది’ అన్నారు.

పారుపల్లి రామకృష్ణయ్యగారి గురించి ‘ఆయనొక ఆదర్శగురువు, ఏదీ దాచుకోకుండా శిష్యులకు అన్నీ నేర్పబూనే గొప్ప వ్యక్తి’ అని బాలమురళి చెప్పారు. తన గురువులందర్నీ కీర్తిస్తూ కాఫీ రాగంలో ‘భావమే మహాభాగ్యముగా’ అనే మంచి పాట రాశారు. తన చిన్నప్పుడు గురువుగారి వెంట తమిళనాడు అంతా తిరిగానని అన్నారు. అప్పట్లో ప్రతి ఊళ్ళోనూ రసికమణి అని పేరుమోసిన ఒక ధనవంతుడైన సంగీతప్రియుడుండేవాడట. అతని మెప్పు పొంది, వాళ్ళింటో కచేరీ చేస్తేనే యువ కళాకారులకి గౌరవం దక్కేదట. చిన్నవయసులో గురువుగారి వెంట వెళ్ళిన బాలమురళి వారందరి ముందరా గాత్రం వినిపించి బహుమతులూ, ప్రశంసలూ పొందడంతో అతనికి అనేక స్థానిక అవకాశాలు లభిస్తూ ఉండేవట. క్రమంగా ఈ పాతకాలపు పద్ధతులన్నీ వెనకబడడంతో సంగీతసభల ప్రాబల్యం పెరిగింది. ఏడు దశాబ్దాల సంగీతయాత్రలో బాలమురళి ఎందరో పెద్దవారిని కలుసుకో గలిగారు. చెళ్ళపిళ్ళ వెంకటశాస్త్రి, మైసూర్ వాసుదేవాచార్య మొదలైనవారు ఆయనను మెచ్చుకున్నారు. మద్రాసులోని ఒక బాలమురళి సన్మానసభకు 90 ఏళ్ళ వయసున్న పాపనాశం శివన్, బులుసు సాంబమూర్తి రావడం నేను చూశాను. మా నాన్న తన చిన్నతనంలో తెనాలిలో విన్న ఎందరో సంగీతవిద్వాంసుల పేర్లను ప్రస్తావించినప్పుడు వారందరితోనూ తాను పాడి, వాయించానని బాలమురళి అన్నారు. ఆయన సీనియారిటీ అటువంటిది.

బాలమురళిగారికి మొదట్లో కొంత సినిమా గ్లామర్ ఉండేదని మాకనిపించేది. అది క్రమంగా తగ్గిపోయింది. తాను పాడిన సినిమాపాటలను గురించి ప్రస్తావిస్తూ ఆయన ‘మ్యూజిక్ డైరెక్టర్లు ఏదో చెపుతారు. నాకు తోచినది నేను పాడతాను. అది వాళ్ళకు నచ్చుతుంది’ అన్నారు. అదంత తేలిక విషయం కాకపోయినా సమర్థుడైన సినిమా సంగీతదర్శకుడు ప్రతిభావంతుడైన గాయకుణ్ణి బాగా ఉపయోగించుకోగలడనేది తెలిసినదే. ‘భక్త ప్రహ్లాద’లో ఆయనను పాడమని మెయ్యప్పన్ చెట్టియార్ కోరగా, నారద పాత్ర కూడా తానే వేస్తానని బాలమురళి స్వయంగా అడిగాడని అంటారు. అందులో ఆయన పాడిన మొదటి రాగమాలిక అద్భుతంగా ఉంటుంది. అంతేకాదు; ఎస్.వి.రంగారావు (ఎస్.వి.ఆర్.) తో అన్ని సీన్లలో ధైర్యంగా పాల్గొని నటించగలగడం గొప్ప విశేషం. అప్పట్లో ఎస్.వి.ఆర్. తమని మింగేస్తాడని శివాజీ గణేశన్ అంతటి నటులు కూడా జాగ్రత్తపడేవారు. ఆ రోజుల్లో బాలమురళి ‘త్యాగయ్య’ అనే తమిళ స్టేజి నాటకంలోకూడా నటించి, పాడారు. అందులో ఆయన పాత్రోచితంగా ‘తక్కువ’ పాడడం మమ్మల్ని ఆశ్చర్యపరిచింది. సంగీతంలోనే కాక, వ్యక్తిగతంగా కూడా ఆయనకున్న సంయమనం, ఆత్మవిశ్వాసం, మనోనిబ్బరం, తొణకకుండా ఉండడం వగైరాలన్నీ చాలా మెచ్చుకోదగ్గ విషయాలు. బాపు తీసిన ‘త్యాగయ్య’ కోసమని ముందు అక్కినేని నాగేశ్వరరావుని అనుకున్నారట. బాలమురళిగారు తాను పాడడమే కాక త్యాగయ్యగా నటిస్తానన్నారని వినికిడి. చివరికి జే.వీ.సోమయాజులు (‘శంకరాభరణం’) నటించి, బాలసుబ్రహ్మణ్యం పాడడం, సినిమా ఫెయిలవడం జరిగాయి. నటన మాట ఎలా ఉన్నా బాలమురళి పాడి ఉంటే ఎలా ఉండేదో అనిపిస్తుంది.

బాలమురళిని వీణ విద్వాంసుడు చిట్టిబాబు ఎంతో అభిమానించేవారు. తన పెద్దకుమారుడి ఉపనయనానికి బాలమురళి కచేరీ ఏర్పాటు చేసి, డబ్బివ్వబోతే ఆయన తీసుకోలేదట. అప్పుడు చిట్టిబాబు బలవంతాన ఒక టీవీ సెట్ కొని బహూకరించాడట. తన వీణ కచేరీ ఒకదానికి బాలమురళి హాజరైనప్పుడు చిట్టిబాబు వీణమీద బాలమురళి రాసిన బృందావని రాగంలో తిల్లానా వాయించారు. ఆ తిల్లానా చిట్టిబాబుకు చాలా ఇష్టం. ఒకసారి మ్యూజిక్ అకాడమీ కచేరీ చెయ్యబోతూ బాలమురళి తన పక్కనే కూర్చుని కాయితంమీద ఏదో రాస్తున్నారట. ఏమిటని అడిగితే ‘ఏం లేదు, ఇవాళ్టి కచేరీకని ఒక తిల్లానా రాస్తున్నాను’ అన్నారట. చిట్టిబాబు నిర్ఘాంతపోయి ‘ఇంకొన్ని నిమిషాల్లో మొదలవబోతున్న మీ కచేరీ కోసం ఇప్పుడు తిల్లానా రాస్తున్నారా?’ అని అడిగాడట. ఈ విషయం మాతో చెపుతూ చిట్టిబాబు ‘ఆయనెక్కడండీ బాబూ, మేమెవ్వరం అలాంటి సాహసం చెయ్యం’ అన్నారు. అలాగే బాలమురళి నఠభైరవి రాగంలో పాడిన ‘యామిహే’ అన్న అష్టపది చిట్టిబాబుకు చాలా ఇష్టం. అది తెలుసుకుని మేమా రికార్డు కొన్నాం. ఒక కన్నడ సినిమాలో బాలమురళి పురందరదాసు కీర్తన ‘జగదోద్ధారన’ పాడారు. అదే సినిమాలోనే కాబోలు చిట్టిబాబు విష్ణువు వీణ వాయించే వేషం వేశారట.

1973లో బాలమురళి పుట్టినరోజు సందర్భంగా మద్రాసులో నాలుగు రోజుల కచేరీ జరిగింది. అందులో ఆయన పక్కవాయిద్యాలు లేకుండా పాడారు. హిందూ దినపత్రికలో సంగీతసమీక్షలు రాసే ‘ఎన్.ఎం.ఎన్.’ ఆయనకు పెద్ద అభిమాని. శ్రుతిశుద్ధంగా, అపస్వరాలు లేకుండా, అలిసిపోకుండా ఇలా ఒంటరిగా పాడగలగడం ఆయనకే సాధ్యం అని అతను సమీక్ష రాశాడు. నాలుగో రోజు బాలమురళి కృతులను ఆయన శిష్యులంతా పాడారు. ఎన్నడూ నేర్చుకోకపోయినా, వారితో ప్రముఖ సినీగాయని పి.లీలకూడా వచ్చి కొన్ని కీర్తనలు పాడడం విశేషం. ఈ కచేరీలన్నిటినీ బాపుగారు ఆడియో స్పూల్‌ మీద రికార్డు చేశారు.

మద్రాసులో జరిగిన మరొక కచేరీలో త్యాగరాజు దుర్లభమైన రచనలు కొన్ని దొరికాయనీ, వాటిని ప్రసిద్ధ విద్వాంసులు పాడతారనీ ప్రకటిస్తే బాలమురళి పేరు చూసి మేము వెళ్ళాం. ఎం.ఎల్. వసంతకుమారి, తదితర గాయనీగాయకులు పాల్గొన్న ఆ కచేరీలో బాలమురళి చేత ఆఖరుకు పాడించారు. లిస్టు ప్రకారం ఆయనవంతు ముందే రావాలికదా అని నేను విసుగ్గా ఆర్గనైజర్లని అడిగాను. ‘ఇంకా నయం; ఆయన పాడేసి వెళితే చివరికి వినేవాళ్ళెవరూ మిగలరు ‘ అని వాళ్ళన్నారు. మద్రాసులో ఇదొక ఓపెన్ సీక్రెట్. ఒక దశలో సభల నిర్వాహకులందరూ బాలమురళిని బాయ్‌కాట్ చేసి బ్లాకవుట్ చేసేందుకు ప్రయత్నించారు. అరుదుగా జరిగే ఆయన కచేరీలకు జనం విరగబడి రావడం, టికెట్లు బాగా అమ్ముడుపోవడం చూశాక ఒక్కొక్కరే ఈ రాజకీయాలను పక్కన పెట్టి ఆయన కచేరీల ద్వారా సొమ్ముచేసుకోవడం మొదలెట్టారు. త్వరలోనే ఆయనకు తిరుగులేకుండాపోయింది.

బాలమురళి వయోలా, మృదంగం, కంజీరా లాంటి వాయిద్యాలన్నీ బాగా వాయించగలరనేది తెలిసినదే. ఆయన గాత్రం, వయోలా, మృదంగం మూడు ట్రాక్స్‌లో వినిపించి రిలీజ్ చేసిన ఒక ఇ.పి. రికార్డుంది. మద్రాసులో జరిగిన ఒక కచేరీలో మొదటి సగం ఆయన వయోలా, రెండో సగంలో గాత్రం వినిపించారు. రెండూ ఒకేసారి చెయ్యవచ్చుకదా అని నేనడిగితే, ‘అబ్బే కుదరదు’ అన్నారు. ఎందుకంటే, కొన్ని గమకాలు వాయించేటప్పుడు నోరు బిగించాలట; కొన్ని గమకాలు పాడేటప్పుడు చెయ్యి బిగించాలట! ఆయన వయోలా వాయిస్తున్నప్పుడు తరుచుగా కమాను కింద పెట్టేసి కుడిచేతిని తుడుచుకోవడం చూస్తే ఆయన ప్రధానంగా గాయకుడేనని తెలిసిపోతుంది. ‘మీరు వయోలా వాయించడం మొదలుపెట్ట బోతున్నప్పుడల్లా గొంతు సవరించుకుంటారు తెలుసా?’ అని మానాన్న ఒకసారి ఆయనతో అన్నారు. ‘నిజంగానా?’ అని బాలమురళి ఆశ్చర్యపోయాడు.

చిన్నతనం నుంచీ గురువుగారికీ, ఇతర పెద్ద గాయకులకూ వయొలిన్, వయోలా సహకారం అందించడంతో ఆయనకు అందరి సంగతులూ తెలిసిపోయాయి. గాయకుడుగా ప్రసిద్ధుడైన తరవాత కూడా ఆయన చెంబై, సెమ్మంగుడి తదితరులకు పక్కవాద్యం వాయించారు. చెంబై తన కచేరీలో వాయిస్తున్న బాలమురళిని పొగుడుతూనే ఉన్నాడట. ఈ సందర్భంలో చిట్టిబాబు ఒక విషయం చెప్పారు. ఆయన బాలమురళిని ‘జి.ఎన్.బి. ప్లస్ మెలొడీ ఈజీక్వల్ టు బాలమురళి అంటారు; మీరేమంటారు?’ అని అడిగారట. దానికి బాలమురళి ‘అతనే నావల్ల ప్రభావితుడయాడు’ అన్నారట. ఇదెలా జరిగిందంటే, కొన్ని రోజులపాటు జరిగే సంగీత ఉత్సవాల్లో తన గాత్రకచేరీకి జి.ఎన్.బి. చాటుగా వచ్చి, నెత్తిన గుడ్డ కప్పుకుని, వెనకాల నిలబడి శ్రద్ధగా వినడం బాలమురళి చాలాసార్లు చూశారట. ఆ మర్నాడు జి.ఎన్.బి. గాత్రం, బాలమురళి వయోలా పక్కవాద్యం కచేరీలో జి.ఎన్.బి. తన శైలిని అనుకరించడం ఆయన గమనించేవారట. వయసులోనూ, ఖ్యాతిలోనూ సీనియర్ అవడంతో జీ.ఎన్.బీయే బాలమురళిని అనుకరిస్తున్నారని ఎవరూ ఊహించలేదట. సాటి విద్వాంసుల ఆయువుపట్లన్నీ బాలమురళికి తెలిసిపోయేవి కనక ఇది నిజమే అయిఉండవచ్చు అని చిట్టిబాబు మాతో అన్నారు.

బాలమురళికి నాలుగు షడ్జమాలు సులువుగా పలుకుతాయి. గాయనుల్లో ఒక్క పర్వీన్ సుల్తానాకు మాత్రమే ఇది సాధ్యం. గాయకుల్లో బడేగులాం, అమీర్‌ఖాన్, జస్‌రాజ్ తదితరులు కూడా ఇలా పాడగలరు. బాలమురళి కచేరీల్లో మైక్ వాడుకునే పద్ధతిని చూసి ప్రస్తుతం జస్‌రాజ్ కూడా అలాగే చేస్తున్నారు. కర్నాటక విద్వాంసుల్లో ఒక్క బాలమురళినే హిందూస్తానీ గాయకులు చాలా సీరియస్‌గా పరిగణిస్తారు. ఇది తక్కిన గాయకులు ఆలోచించాల్సిన విషయం. అజయ్ చక్రవర్తి తన సంగీత పాఠశాల సిలబస్‌లో బాలమురళి రచనలను కూడా నేర్పుతారు. ముంబయిలో సురేశ్ వాడ్కర్ బాలమురళిని ఉత్తమ వాగ్గేయకారుడుగా సన్మానించాడు. ముంబయి హిందూస్తానీ సంగీత ఉత్సవాల్లో కర్నాటక విద్వాంసులు పాల్గొనడం అరుదు. కొన్ని సందర్భాల్లో బాలమురళి పాడడం, స్థానికులు విని మెచ్చుకోవడం చూశాను. ఒక కచేరీకి ప్రసిద్ధ విద్వాంసులు గంగూబాయి హానగల్, ఫిరోజ్ దస్తూర్ కూడా వచ్చారు. శివాజీ గణేశన్ తరవాత బాలమురళికి ఫ్రెంచివారు ‘షెవాలియేర్’ పురస్కారం ఇచ్చారనేది తెలిసినదే. స్విట్జర్లండ్‌లో బాలమురళి ఒక ప్రేక్షకుడు కోరినప్పుడు అప్పటికప్పుడే ఒక ఫ్రెంచి పాటకు వరస కట్టి పాడారని ఇండియా టుడేలో రాశారు. ఆయన విశేష సమయస్ఫూర్తిని అనేక సందర్భాల్లో గమనించినవారికి ఇది ఆశ్చర్యం కలిగించదు.

బాలమురళికి 1960లలో మేమిచ్చిన ఫీడ్‌బాక్ కొంత పనిచేసిందని నా ఉద్దేశం. ‘మీరు “వాతాపి గణపతిం భజే” పాడరేం?’ అని మేమడిగాక తన మూడో ఎల్.పి.లో ఆయన దాన్ని పాడారు. మా నాన్న ఒకసారి ‘లాంగ్‌ప్లే రికార్డుల్లో కూడా మీ కర్నాటకంవాళ్ళు మూడేసి నిమిషాల పాటలు పాడతారేం?’ అని అడిగాక బాలమురళి ఒక ఎల్.పి.లో నఠభైరవి రాగం, తానం, పల్లవి పాడారు. 1976లో జరిగిన నా వివాహానికి ఆయన సాక్షి సంతకం చెయ్యడం, రిసెప్షన్‌లో గానకచేరీ చెయ్యడం నాకు చాలా సంతోషం కలిగించాయి. నేను కోరగా ఆయన తన పాత ఖమాస్ వర్ణం (“వేసారితినే”) పాడారు. ‘అసలు అది నువ్వెప్పుడు విన్నావూ?’ అని ఆశ్చర్యపోయారు కూడా. ఆయన చాలా ఏళ్ళకిందట పాడిన 78 ఆర్.పి.ఎం. రికార్డుల్లో ‘నీదు చరణములే’ (సింహేంద్రమధ్యమ), ‘తత్వమెరుగ’ (గరుడధ్వని) చాలా బావుంటాయి. మద్రాసు కళాక్షేత్రలో జరిగిన ఒక కచేరీలో ఆయన కాంభోజిలో తన స్వంత రచన (‘తెలుగువెలుగు కిరణాలు’) పాడుతూ, ఘనరాగాలు అనే కాన్సెప్ట్ తనకు నచ్చదని అన్నారు. ఏ రాగాన్నైనా సరే ‘ఘనంగానో’, ‘తేలికగానో’ పాడవచ్చని ఆయన ఉద్దేశం.

ఒక రోజు మేము వారింటికి వెళ్ళినప్పుడు బాలమురళి తాను వయోలా మీద హిందుస్తానీ పద్ధతిలో వాయించిన హిందుస్తానీ రాగాల ఆలాపనను (రికార్డు చేసిన టేప్ మోగించి) మాకు వినిపించారు. అదెంతో అద్భుతంగా అనిపించింది. కచేరీల్లో అటువంటిది నలుగురూ వినే అవకాశం లేనందుకు నాకిప్పటికీ బాధగా ఉంటుంది. ఎం.ఎస్.గోపాలకృష్ణన్‌లాగా పూర్తి హిందుస్తానీ కచేరీ చెయ్యగల సామర్థ్యం బాలమురళి గారికి లేదని నేననుకోను. భారతీయ శాస్త్రీయ సంగీతంలో అతిముఖ్యమైన హిందుస్తానీ పద్ధతికి అంత పెద్ద విద్వాంసుడు స్పందించి, అందులో చెయ్యిపెట్టడానికి ప్రయత్నించడంలో ఏమీ ఆశ్చర్యం లేదని నాకనిపిస్తుంది.

తనకు సంగీతాన్ని ‘అమ్మడం’ నచ్చటంలేదని బాలమురళి మానాన్నతో అంటూ ఉండేవారు. మానాన్న తన ధోరణిలో వర్గసమాజంలో కళల పాత్ర గురించి ఆయనకు చెప్పేవారు. చివరికి బాలమురళి కమర్షియల్ కచేరీలు మానుకున్నారు. అయితే ఇది మహాత్మా గాంధీ మూడోక్లాసు రైలు ప్రయాణంలాగా మరింత ఖరీదైనదిగా తయారైంది. కచేరీలు పెద్దఎత్తున ఏర్పాటు చేస్తే తప్ప లాభం లేదు. బాలమురళి భీంసేన్ జోషీతో జుగల్‌బందీ పాడితే బావుంటుందని బొంబాయిలో తెలుగు సాహిత్య సమితి తరఫున మొదటగా ప్రపోజ్ చేసినది మేమే. మా కార్యకర్తలు పూనా వెళ్ళీ జోషీగారిని కలుసుకుని, ఆయన ఆమోదం తీసుకుని మరీ వచ్చారు. అయితే ఇందుకు బాలమురళిగారే అభ్యంతరాలు లేవనెత్తడం మాకు నిరాశ కలిగించింది. చివరికి ఇది కోన ప్రభాకరరావు మహారాష్ట్ర గవర్నర్‌గా జోక్యం కలిగించుకున్నాకనే సాధ్యపడింది. అందులో మా సమితికి స్థానమే లేదు. ఇలాంటి విషయాలకు తగని మేము ‘చాలా చిన్నవాళ్ళం’ అని రుజువయింది!

బాలమురళిగారిది సంగీతంలో చాలా విశాలదృక్పథం. చిట్టిబాబునూ, ఆ తరవాత యు.శ్రీనివాస్‌నూ ఆయన మనస్ఫూర్తిగా మెచ్చుకునేవారు. రేడియోలో రకరకాల కార్యక్రమాలే కాక, టీవీలో ‘స్వరరాగసుధ’ మొదలైనవాటిలో ఆయన సినిమా పాటల ద్వారా రాగాల పరిచయానికి కూడా తోడ్పడ్డారు. ఫ్యూజన్ బృందాల్లో పాడడానికి కూడా ఆయన వెనకాడలేదు. అయితే ఆయన ఎన్ని దేశాలు తిరిగినా, రవిశంకర్ తదితరుల్లాగా ప్రేక్షకుల పరిధిని పెంచుకునే ప్రయత్నాలు చెయ్యలేదు. ప్రపంచస్థాయిలో అగ్రగాయకుడుగా ఆయనను పరిచయం చెయ్యవలసినది ఆయన అభిమానులే. ఆ పని ఎవరూ చెయ్యకపోవడం శోచనీయం. ఆయన ఇన్నిసార్లు అమెరికా తదితర దేశాలకు కచేరీలకని వస్తూ ఉంటారు. యూనివర్సిటీల సంగీతవిభాగాలతోనూ, పాశ్చాత్య శాస్త్రీయసంగీత బృందాలతోనూ ముందుగా సంప్రదించి, ఆయన గురించి వాళ్ళకు పూర్తిగా తెలియజేస్తే ఆయన వచ్చినప్పుడు వారి దగ్గరకు తీసుకెళ్ళడం, ఆయన సంగీతం గురించి తెలుసుకోవడానికి వారికి అవకాశాలివ్వడం మొదలైన పనులన్నీ విదేశాల్లో స్థిరపడ్డ తెలుగు సంగీతాభిమానులు చెయ్యగలిగినవి. ఆయన ఒక లివింగ్ లెజెండ్‌గా ఉన్నప్పుడే ఇదంతా జరగాలి. మన సంగీతం గురించి తెలియని విదేశీయులకు కూడా ఆయన గాత్రం రేంజ్, శైలి, శక్తుల గురించి అర్థమవుతుంది. మనోధర్మ పద్ధతిలో ఆయన చేసే అపూర్వమైన స్వర, గమక కల్పన గురించి తెలుస్తుంది. ఆయనమీద అత్యాధునిక పద్ధతుల్లో డాక్యుమెంటరీలు తయారుచెయ్యడం, డాక్యుమెంటేషన్ జరగడం అత్యవసరం అని నా ఉద్దేశం. అనేక కారణాలవల్ల తనను తాను మార్కెట్ చేసుకునే వీలు బాలమురళిగారికి లేకపోవచ్చు. ఇది ఇతరుల ద్వారానే జరగాలి. పెద్దపెద్ద తెలుగు సంఘాలు సినీగ్లామర్‌తో అతి చెత్త సంస్కారాన్ని ప్రమోట్ చేసే బదులు ఇటువంటివి చేపడితే ఎంతో బావుంటుంది. లేకపోతే తమిళులెవరో చెయ్యవలసివస్తుంది.

ఇన్ని శక్తులున్న బాలమురళిగారిలో ఇంకొన్ని సుగుణాలుంటే బావుంటుందనిపిస్తుంది. ఆయన శైలి ఇంప్రెసివ్‌గా కాకుండా ఇంకా ఎక్స్‌ప్రెసివ్‌గా ఉండవచ్చు. సంగీతంలో అత్యున్నత శిఖరాలని అందుకున్న ఈ మహాగాయకుడికి తన శక్తులను ప్రతిసారీ ‘రుజువు’ చేసుకోవలసిన అవసరం ఉండదు. ఆయన స్వరాలతో ‘ఆడుకోవడం’, గారడీలు చెయ్యడం భాష విషయంలో శ్రీశ్రీని పోలినట్టుగా ఉంటాయి. శ్రీశ్రీ గొప్పదనం వీటిని మించిన విషయాల్లో రుజువైనట్టే బాలమురళి సంగీతంలో కూడా మరింతగా జరగాలి. ఏ బడేగులామలీయో, అమీర్‌ఖానో పాడుతునప్పుడు వారు శ్రోతలను లక్ష్యపెడుతున్నట్టుగా ఉండదు. బాలమురళిగారు వారికే మాత్రం తీసిపోడు గనక ఆయన కచేరీలు ప్రేక్షకుల స్పందనకు అతీతంగా ఉండాలనిపిస్తుంది. అలాగే పక్కవాద్యాలను బోల్తా కొట్టించడం వంటివి పెద్దగా ఉపయోగపడవు. సంగీతం అనేది బలప్రదర్శన స్థాయిని మించి, ఒక కళాకారుడి ఆత్మను ఆవిష్కరించేదిగా పరిణమిస్తే ఎంతో బావుంటుంది.

బాలమురళికన్నా వయసులో చిన్నవారైన సినీ గాయనీగాయకులందరూ పట్టుతప్పి, గాత్రంలో వెనకబడడం చూస్తూనే ఉన్నాం. ఆయన మాత్రం ఎప్పటిలాగే బ్రహ్మాండంగా పాడుతున్నాడు. ఆయనను అందుకోవడం కష్టం గనకనే ఆయనకు ఎక్కువమంది శిష్యులు తయారవలేదు. శాస్త్రీయ సంగీతంలోని అంశాలన్నిటిలోనూ ఆయన తన ఆధిపత్యాన్ని చూపగలిగాడు. ఆయన కేవలం ఒక భావయుక్తమైన గాయకుడు అనో, అందంగా పాడగలిగినవాడు అనో అనుకోవడం సరైన పని కాదు. కర్నాటక సంగీతాన్ని సంకుచితమైన చట్రంలో బిగించినవారే అలా అనుకుంటారు. ఒక సందర్భంలో ఈమని శంకరశాస్త్రిగారు అనేక రకాలైన గమకాలను వినిపించారు. అందులో మొదటి సెట్ పాశ్చాత్య, హిందుస్తానీ, కర్నాటక సంగీతాలన్నిటిలోనూ వినబడతాయి. రెండో రకం హిందుస్తానీ, కర్నాటక సంగీతాలలో వినబడతాయి. మూడో రకం కర్నాటక సంగీతంలో మాత్రమే వినబడతాయి. దీనర్థం ఏమిటంటే కర్నాటక సంగీతంలో అన్ని గమకాలనూ వాడుకోవచ్చు. అలా కాకుండా కేవలం మూడో సెట్ మాత్రమే ఉపయోగించుకుంటే కర్నాటక సంగీతం సంకుచితంగా తయారవుతుంది. బాలమురళి అన్ని గమకాలనూ పాడి, కర్నాటక సంగీతపు పరిధిని విస్తృతం చేస్తున్నారని నా అభిప్రాయం. అందుకు మెచ్చుకోవడం మాని, ఆయనను విమర్శించడం తగని పని. శతాబ్దానికో, రెండు శతాబ్దాలకో ఒకసారి ఆవిర్భవించే గొప్ప విద్వాంసుల్లో బాలమురళీకృష్ణ ఒకరు.

బాలమురళీకృష్ణ గారి సాధికారిక సంక్షిప్త జీవిత చరిత్ర అనదగ్గ పుస్తకం బందా వెంకయ్య గారు రాసిన “మురళీమాధురి”. ఈ పుస్తకంలో బాలమురళి చిన్ననాటి సంగతులు, ఆయన అభిమానులకు ఆసక్తి కలిగించే ఎన్నో విషయాలు ఉన్నాయి. దీనికి నూకల చినసత్యనారాయణగారు ఉపోద్ఘాతం రాసారు. అన్నవరపు రామస్వామి ‘ఆశీర్వచనం’ రాశారు. ఈ పుస్తకం వెల వంద రూపాయలు. ప్రతులకు భారతీరాధ పబ్లికేషన్స్, 1-158, విద్యావికాస్ ప్రక్కన, సత్రంపాడు, ఏలూరు 534007 ని సంప్రదించవచ్చు.