[ఈ ముఖాముఖీ 2011 అక్టోబర్, నవంబర్ మాసాల్లో రష్మి దూబే భట్నాగర్, రాజేందర్ కౌర్ సంయుక్తంగా నిర్వహించారు. రష్మి దూబే భట్నాగర్ పిట్స్‌బర్గ్ విశ్వవిద్యాలయం లోని హ్యూమానిటీస్ సెంటర్‌లో ప్రస్తుతం విజిటింగ్ ఫెలోగా ఉన్నారు. రాజేందర్ కౌర్ సౌత్ ఏషియన్ లిటరరీ అసోసియేషన్ (SALA) యొక్క అధ్యక్షురాలు, విలియం పాటర్సన్ విశ్వవిద్యాలయంలో అసోసియేట్ ప్రొఫెసర్‌గా పని చేస్తున్నారు.]

ఈ ముఖాముఖీ మొదటి భాగం.

కలోనియలిజం, మోడర్నిటి, అండ్ లిటరేచర్ లోని అత్యధిక శాతం వ్యాసాల విశ్లేషణలు తులనాత్మకమైనవి. మీరు మీ ఉపోద్ఘాతంలో భారతీయ సాహిత్యాన్ని — వివిధ భాషల్లోంచి, ప్రాంతాల్లోంచి జనితమైన సాహిత్యాలను — తులనాత్మకంగా పరిశీలించడం ద్వారా మనలను ప్రాంతీయ సంకుచిత తత్వాల బారి నుండి, సాంస్కృతిక దురతిశయం నుండి తప్పించుకోగలమని వ్రాశారు. దీన్ని గురించి ఇంకొంచెం మాట్లాడగలరా?

సాంస్కృతిక దురతిశయం (Cultural chauvinism) సాహిత్యాధ్యయనపరులకు విషం లాంటిది. నా ఉద్దేశ్యంలో కొన్ని రకాల దురహంకార భావనలు బ్రిటీషు పాలనా సమయంలో సాంస్కృతిక అనుకరణలో భాగంగా ఉత్పన్నమైనవి. ఎలా అంటే, మన సంస్కృతిని వలస పాలకులు అప్రతిష్ట పాలు చేస్తున్నారు అన్న భావనకు ప్రతిక్రియగా ఈ దురహంకారం పుట్టింది. చిత్రమైన విషయం ఏమిటంటే ఈ ప్రతిక్రియాత్మక స్పందనకు (యూరప్ సంస్కృతిలా నా సంస్కృతి కూడా గొప్పది) ప్రేరణ 19వ శతాబ్దపు యూరప్ లో అత్యంత హేయమనిపించే స్వవర్గ స్వజాతి వ్యామోహం, ఇంకా జాతి వివక్ష ధోరణులు (మేము సాంస్కృతికంగా ఇతరులైన బర్బరులు, మ్లేచ్చులు కంటే ఉన్నతమైన వారము; మా పొరుగున ఉన్నప్పటికిని మాకన్నా తక్కువ సభ్యత, శిష్టత కలిగిన వారి భాషలు మా సంస్కృతీకరించబడ్డ ఆర్యభాషల కన్నాతక్కువ విలువ కలిగినవి) మొదలైనవి.

ఈ సందర్భంలో ఫ్రెంచి కులీన వర్గీయుడైన గొబినొ (Arthur Gobineau) ప్రతిపాదించిన జాతి వివక్ష సిద్ధాంతాల గురించి, జాతీయ సాహిత్య సంప్రదాయాలపై మాథ్యూ ఆర్నల్డ్ (Mathew Arnold) వెలిబుచ్చిన అబిప్రాయాల (కెల్టిక్ సాహిత్యంపై వ్రాసిన వ్యాసాలు) వైఖరి గురించి ఆలోచించండి. ఈ చర్చలో ఇంకా సందర్భోచితమైనవి 18వ శతాబ్దపు ఇంగ్లండులో ఆంగ్లాన్ని ప్రమాణీకరించాలంటూ జరిగిన వాదనలు. జాతి వివక్ష భావాలతో దురహంకారులు ప్రామాణికాబద్ధం కాని భాషా సిద్ధాంతాలను మానవ పరిణామ శాస్త్రాలతో ముడిపెట్టి ఆధిక్యతను చాటుకొనడం మీకు తెలిసిందే. ఒక శతాబ్దం తరువాత ఈ భావాలను కొందరు దురభిమాన సైద్ధాంతికులు భారతదేశంలో ప్రవేశపెట్టారు. చరిత్రకారులు ఈ అభిప్రాయాలను యూరోపియను సందర్భాల్లో (ఫ్రెంచితనం, ఆంగ్లతనం) విమర్శనాత్మకంగా పరిశీలించడం జరిగింది. కాని ఈ భావనలు భారతదేశంలో చూపిన ప్రభావం మీద ఇప్పటిదాకా పరిశోధన జరగలేదనే చెప్పాలి. 19వ, 20వ శతాబ్దాల్లో కుల వర్గ (Communalist sentiments) భావనలు అస్తిత్వ వాదాలుగా (Identity theories) రూపాంతరం చెంది బలపడడం, సాంస్కృతిక దురహంకారం అభివృద్ది చెందిన క్రమంలోనే, అని జోయ చటర్జి అనే చరిత్రకారిణి ఇటీవల వాదించారు. అందుచేత, ఈ విధమైన దురహంకారానికి హిందూ మత అగ్రకులాలకు చెందినటువంటి క్రొత్త జమీందారుల స్వవర్గ ప్రయోజనాభిలాష మూలం అని చెప్పాలి. 1968 నాటికే బ్రూంఫీల్డ్ అనే చరిత్రకారుడు చాలా ఆలోచనతో ఈ వర్గాల వైఖరి గురించి వ్రాశాడు. అభ్యుదయ భావాలు కలిగిన విమర్శకులు, చరిత్రకారులు ఈ విషయంపై ఇంకా చాలా పరిశోధన చేయవలసి ఉంది.

చాలా బాధాకరమైన విషయం ఏమిటంటే, ఇదే దురహంకారం సాహిత్యాన్ని వక్రదృష్టితో ఒక ఆయుధంలాగా వాడుకోడానికి పనికి వచ్చింది. అంటే, మా సాహిత్య చరిత్ర మీ దాని కన్నా ప్రాచీనమైనది, ఫలానా గొప్ప రచయిత మా సాహిత్య సాంప్రదాయానికి చెందిన వాడు, ఇలా. ఈ భావజాలం ప్రస్తుతం ప్రశంసించబడుతున్న సాహితీ సంప్రదాయాలకు చెందిన పాఠకులకు సైతం మంచిది కాదు. దురదృష్టకరమైన విషయం ఏమిటంటే, భారతదేశ స్వాతంత్ర్యం తరువాత ఏదో ఒక రకమైన దురహంకారపు పోకడ దేశీయ సాహిత్యాధ్యయనాల్లో ప్రతి ఒక్కరికి సహజసిద్ధంగా ఉపలబ్ధమైన వైఖరిగా కనిపిస్తుంది. సాహిత్యం అధ్యయనం చేయడానికి బదులుగా మనం అసహ్యమైన సైద్ధాంతిక ప్రణాళికలో పాల్గొంటాము. పూర్తి శ్రద్ధతో చేయవలసిన విశ్లేషణ, వ్యాఖ్యానాల స్థానంలో రచయితల పై గుడ్డి ఆరాధ్యభావాన్ని ప్రోత్సహిస్తాము. సాహిత్య విమర్శ అన్నది వివిధ సాంప్రదాయాల మధ్య ఆధిపత్యం కోసం జరిపే పోటీ అన్న అపోహ, స్వీయ భాషా సంప్రదాయాల పట్ల ఉద్దేశ్యపూర్వకమైన సంకుచితత్వాన్ని ప్రోత్సహిస్తుంది. ఈ దురతిశయ భావజాలం సాంప్రదాయిక సంస్కృత, యూరోపియను సాహిత్య సంప్రదాయాలను గుర్తించి వాటిలో సామ్యం చూసుకోగలదు. కానీ భారతదేశంలో ఇతర భాషలలో వచ్చిన నూతన సాహిత్య పద్ధతులను పూర్తిగా విస్మరిస్తుంది. ఒక రకంగా ఈ భావజాలం మనడానికి ఇటువంటి అజ్ఞానం ఎంతో అవసరం! మొదటి నుండీ ఢిల్లీ సాహిత్య అకాడెమి ద్వార ప్రచురితమైన దేశీయ సాహిత్య చరిత్రలు, ఏక విషయక రచనలు ఈ విషయాన్ని చాలా చక్కగా ధ్రువపరుస్తాయి. నేను సూచిస్తున్న దృక్పథం నుండి ఈ ధోరణులను విశ్లేషించడానికి చాలా సిద్ధాంత గ్రంథాల అవసరం ఉంటుంది.

మన దురతిశయపు సాంస్కృతిక, సైద్ధాంతిక మూలాల గురించి మాట్లాడటానికి సరి అయిన, సమర్థనీయమైన నైతిక పరిభాష ఇంకా మనకు లేదు. అందువల్ల దురతిశయపు పోకడలను సమావేశాల్లో ఎదుర్కొన్నప్పుడు చేసేదేమీ లేక కనుబొమలు ఎగురవేయడమో లేదా ఒకరినొకరు చూసుకోవడమో చేస్తాము. అయితే కొందరు సాహిత్యకారులు ఎంతో ధైర్యంగా ప్రయత్నించక పోలేదు. కర్నాడ్ (Girish Karnad) 2001 ‘ది హిందు’కు వ్రాసిన వ్యాసంగాని, లేదా 2009లో ‘ది బుక్ రివ్యూ’లో ప్రచురితమైన టగొరోలెట్రి (Tagorolatry) అన్న ఆయన వ్యాసం చూడండి. కర్నాడ్ సూచించినట్లుగా, ఇక్కడ ముఖ్యమైన ప్రశ్న ‘భారతీయ సాహిత్యం’ అన్నదాంట్లో ప్రామాణికమైన రచయితలు ఎవరు అని. ఇంకా ప్రధానంగా, ఈ ఎన్నికలో సంపాదకుల బాధ్యత ఏమిటి అని.

మరొక ముఖ్య విషయం ఏమిటంటే, స్వాతిశయం, దురభిమాన దృక్పథాలు ఇంత ప్రభావవంతంగా ఉన్న సందర్భాల్లో భారతీయ సాహిత్యానికి చెందిన ఏ రచననైనా ఏ విధంగా విమర్శనాత్మకంగా, వ్యాఖ్యానాత్మకంగా పరిగణించాలి అన్నది చాలా జటిలమైన ప్రశ్న. డికెన్స్‌ను ఆంగ్ల సంస్కృతి యొక్క ఘనతను తెలుసుకోవడానికై మాత్రమే చదివితే పరిస్థితి ఎలా ఉంటుందో ఆలోచించండి. లేదా, మరాఠీ సంస్కృతిని తెలుసుకోవడానికి తుకారాంను, ఒడియా సాహిత్య చరిత్రకున్న ఘనతను తెలుసుకోవడానికి సారళదాసు 15వ శతాబ్దంలో సబాల్టర్న్ దృక్కోణం నుండి వ్రాసిన రామాయణ మహాభారతాలను చదివినట్టుగా ఉంటుంది. ఇలాంటి ప్రయత్నాలు యదార్థమైన పరిశోధనలను తప్పుదోవ పట్టిస్తాయి. ఎందుచేతనంటే, ఇవి మనల్ని మధ్య, పూర్వాధునిక యుగాల (Medieval and Early Modern) స్వరూప స్వభావాలని నిర్దేశించిన సమ్మిళిత సాంస్కృతిక శక్తులను అధ్యయనం చేయకుండా నివారిస్తాయి. ఉదాహరణకు నాథ యోగులు, సంచార కవులు ఒక ప్రదేశం నుంచి ఇంకొక ప్రదేశానికి తిరిగిన వైనం ఒక కొత్త రకపు చరిత్రను వ్రాయటానికి తావిస్తుంది. తుకారాంను, సారళదాసును కేవలం సాహితీ చరిత్రల పరిమితులలో చదవటం వల్ల వారి రచనల్లో కనిపించే కల్పనాత్మకశక్తిని కత్తిరించినట్లే అవుతుంది. వారి పాటల్లో, కావ్యాల్లో ఆధిపత్యాన్ని విమర్శించే ధోరణిని మన దృష్టి నుండి తప్పించినట్లే అవుతుంది. కాని, మన ఆధునిక స్వాతిశయ ధోరణి సాహిత్యాధ్యయనపరులను ఇంకే విధంగానూ సాహిత్యాన్ని చదవనియ్యదు. ఇదేవిధంగా సాహిత్య చరిత్రను వ్రాయాలని శాసిస్తుంది.

కలోనియలిజం, మోడర్నిటి, అండ్ లిటరేచర్ సంకలనానికి వ్రాసిన ఉపొద్ఘాతంలో నా వాదన సాహిత్య చరిత్రలు తక్కువ ప్రాముఖ్యం కలిగినవి అని కాదు. కాని పాఠ్య వివరణలు, వ్యాఖ్యానాలు, మరీ ముఖ్యంగా, వివిధ ప్రాంతాలకు చెందిన సాహిత్యాల మధ్య తులనాత్మక పరిశోధనలు ఈ దురతిశయాన్ని ఎదుర్కోవడానికి సహాయపడతాయి. అందువల్ల తులనాత్మక పరిశోధనలు ఇప్పుడెంతో అవసరం. స్వాతంత్ర్యం వచ్చి అరవై సంవత్సరాలైంది. ఇక ముందైనా మనం ఈ జాతీయ, ప్రాదేశిక సాహిత్య చరిత్రల నుండి దృష్టి మరల్చి, పాఠ్యాలపైన ప్రత్యక్షంగా దృష్టి సారిస్తే చాల మంచిది. ముఖ్యంగా తులనాత్మక ప్రస్తావనలపై దృష్టి కేంద్రీకరించాలి. అనంతమూర్తి (U. R. Anantamurty) అభిప్రాయపడినట్లుగా మనకు ప్రస్తుతం కావలసింది ఆధునిక భారతీయ సాహిత్యం పట్ల సూక్ష్మమైన, నిశితమైన వ్యాఖ్యానాలతో పాటు వివిధ ప్రాంతాలకు చెందిన రచనా సమూహాల విశ్లేషణలు. ఇప్పటికే భారతీయ సాహిత్యంపై జరిగిన కొన్ని మంచి రచనలు, ఉదాహరణకు ఏజాజ్ అహ్మద్ (Aijaz Ahmad), శిశిర్ కుమార్ దాస్ (Sisir Kumar Das), అమీయ దేవ్ (Amiya Kumar Dev), అయ్యప్ప పణిక్కర్ (Ayyappa Paniker) వంటి వారివి, ఈ రకమైన తులనాత్మక పరిశోధనల అవసరాన్ని సూచిస్తాయి. మన సామాజిక-సాంస్కృతిక ఉద్యమాల స్వరూపాలను నిర్వచించే పాఠ్యసమూహాలపై దృష్టి సారించాలంటూ పణిక్కర్ చేసిన ప్రతిపాదన నాకు చాలా నచ్చిన సూచన.

(కవితా పంజాబి (kavita Panjabi) సంకలితం చేసిన పాలిటిక్స్ అండ్ పొయెటిక్స్ ఆఫ్ సూఫిజం అండ్ భక్తి ఇన్ సౌత్ ఏషియా ఒక ఉదాహరణ. ఈ పుస్తకం ఇటీవలే ప్రచురించబడింది. నేను కేవలం సూచీపట్టిక మాత్రమే చూసినప్పటికిని, పుస్తకం చాలా ఆకర్షణీయంగా కనిపించింది.) అమీయ దేవ్ ప్రతిపాదించిన ‘లిటరరీ హిస్టరీ ఫ్రమ్ బిలో’ — బ్రిటిషు మార్క్సిస్టు చరిత్రకారుల ప్రణాళికను ప్రతిధ్వనిస్తూ కాబోలు — చాల విలువైనది. కాని ముందుగా మనం వివిధ భాషా సాంప్రదాయాల నుండి వెలువడ్డ రచనల మధ్య తులనాత్మక విశ్లేషణలను ఉత్పత్తి చేయాలన్న సంకుచిత నమూనా నుండి బయట పడాలి. ఒక విస్తారమైన, యోగ్యమైన సాహిత్య చరిత్రను వ్రాయగలగాలి అంటే మనం కృత్రిమమైన సాహిత్య భేదాలని అధిగమించాలి. అదే కాకుండా, సాంప్రదాయికంగా సాహిత్య చరిత్ర భాషా సంప్రదాయాల మధ్య నిర్మించే గోడను కూడా పడదోయాలి.